1. Το υπουργείο και η ομάδα εργασίας έχουν εκπονήσει ένα σαφές και καλά τεκμηριωμένο κριτικό κείμενο επισκόπησης. Το έργο εκπόνησης ενός τέτοιου κειμένου θα αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της διαδικασίας μεταρρύθμισης και απόδειξη της αποφασιστικής αντιμετώπισης δυσεπίλυτων θεμάτων.
2. Σ’ αυτά τα προκαταρκτικά συμπεράσματα, αναφερόμαστε σε θέματα που είναι γνωστά σε αυτούς που ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση στην Ελλάδα, αλλά κρίνουμε ότι η αναφορά αυτή είναι απαραίτητη για την από κοινού εξέταση των προβλημάτων και τη συζήτηση πιθανών λύσεων.
3. Πρώτα θα εξετάσουμε γενικά θέματα που αφορούν ολόκληρο το σύστημα και στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με συγκεκριμένα θέματα που προκύπτουν στις διάφορες φάσεις του. Τα γενικά θέματα όπως φαίνεται παρακάτω επηρεάζουν τα ειδικότερα θέματα.
A. Γενικές παρατηρήσεις
4. Η ανασκόπηση αυτή που έγινε από το αρμόδιο ελληνικό υπουργείο απεικονίζει την αύξηση των διατάξεων και των δομικών μεταρρυθμίσεων που έχουν πραγματοποιηθεί από τη δημοσίευση της προηγούμενης έκθεσης (review) το 1980. Το έργο της Ελλάδος στον τομέα αυτό ήταν αξιέπαινο, μερικά όμως προβλήματα δεν έχουν επιλυθεί. Η προσπάθεια να αποτελέσει η παιδεία μοχλό ατομικής και κοινωνικής ανάπτυξης παρεμποδίζεται από ένα σε μεγάλο βαθμό ακατάλληλο σύστημα. Το εκπαιδευτικό σύστημα προετοιμάζει "τους πελάτες" για εργασία σε μία συντεχνιακή οικονομία (craft economy) και σε έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα. Διέπεται από ένα νομικίστικο, συγκεντρωτικό και πολιτικά πατερναλιστικό σύστημα το οποίο δεν αξιοποιεί τις ικανότητες ενός λαού που διαθέτει ταλέντο και κίνητρα. Δεν συναντήσαμε κανέναν ο οποίος να το εγκρίνει. Οι υψηλές επιδόσεις επιτυγχάνονται παρά τις ελλείψεις του συστήματος και δεν πηγάζουν από αυτό. Κατά την διάρκεια των επισκέψεών μας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα υπήρχε διάχυτη η δυσαρέσκεια και ο θυμός για τη διοίκηση και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Τα αρνητικά αυτά συναισθήματα θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ένα συναινετικό πρόγραμμα ριζικών αλλαγών και απεμπλοκής από την αυθυπόβλητη τυραννία του παρελθόντος που ήταν αποτέλεσμα της νομικής, διοικητικής και δομικής ακαμψίας στον χώρο της Παιδείας. Είναι εμφανές ότι υπάρχει επαρκής πολιτική και επαγγελματική συναίνεση για αλλαγή η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σαφή και ουσιαστική μεταρρύθμιση.
5. Επιθυμία μας είναι η Ελλάδα να μπορέσει να επωφεληθεί από τις τεράστιες ικανότητες του ελληνικού λαού βελτιώνοντας το εκπαιδευτικό σύστημα. Θα πρέπει να διερωτηθούμε πως μπορούμε να εντοπίσουμε και να προετοιμάσουμε τους νέους οι οποίοι αύριο θα κυβερνήσουν την Ελλάδα και θα την οδηγήσουν στο νέο της ρόλο στην Ενωμένη Ευρώπη. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν θα μας παρέχει μόνο την ικανότητα να έχουμε μεγάλη παραγωγή στον γεωργικό τομέα, αλλά και να την εμπορευόμαστε με τον καλύτερο τρόπο; Με ποιό τρόπο μπορεί η Παιδεία να πληροφορήσει το λαό και να τον κάνει ένθερμο υποστηρικτή της πολιτιστικής κληρονομιάς αποφεύγοντας έτσι περαιτέρω ρυπογόνες δραστηριότητες και αλόγιστη και πρόχειρη εμπορική ανάπτυξη; Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πώς μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα να επωφεληθεί από τις εξελίξεις στον χώρο της πληροφορικής;
6. Εντοπίσαμε τα ακόλουθα σημεία που αφορούν ολόκληρο το σύστημα και χρήζουν προσοχής:
• Πόροι
• Βαθύτερα κοινωνικά και ηθικά ερωτήματα
• Βελτίωση της ποιότητας.
• Ο τρόπος χάραξης της πολιτικής
• Αποκέντρωση
• Αξιολόγηση.
Θα ασχοληθούμε με κάθε θέμα ξεχωριστά
Πόροι
7. Το κυριότερο πρόβλημα είναι η έλλειψη πόρων. Παρά τις αυξήσεις που έχουν σημειωθεί πρόσφατα, η Ελλάδα δαπανά 4,2% του ΑΕΠ για την Παιδεία, ποσοστό 6,8% των δημοσίων δαπανών. Σε εποχές ανάπτυξης, μερικές χώρες του ΟΟΣΑ αφιέρωσαν το 20% του προϋπολογισμού των για την παιδεία, περισσότερο δηλαδή από ότι για την άμυνα. Με βάση την ισχυρή ζήτηση για εκπαίδευση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα για την ανόρθωση της οικονομίας, οι πόροι αυτοί θεωρούνται ανεπαρκείς.
8. Η ανεπάρκεια των δημοσίων κονδυλίων φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι η πλειοψηφία των μαθητών δεν πηγαίνουν σχολείο ολόκληρη την ημέρα αλλά σε βάρδιες, τα σχολεία δεν συντηρούνται σωστά και έχουν ανεπαρκή εξοπλισμό και επίπλωση. Αυτό όμως που ρίχνει το ηθικό και πληγώνει την αυτοπεποίθηση των δασκάλων, των καθηγητών και όσων εργάζονται στην δημόσια εκπαίδευση είναι ότι οι περισσότεροι γονείς δαπανούν τεράστια ποσά για ιδιωτικά σχολεία, ιδιαίτερα μαθήματα και φροντιστήρια. Δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι για τον διδακτικό χώρο. Οι συνθήκες εργασίες για τους διδάσκοντες είναι κακές και η ενδο-υπηρεσιακή κατάρτιση είναι ελλειπής. Επιπλέον πολλοί φοιτητές πηγαίνουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Εάν προσθέταμε τις δαπάνες για την ιδιωτική εκπαίδευση, τα φροντιστήρια και τις σπουδές στο εξωτερικό στις δαπάνες για την δημόσια παιδεία, τότε η Ελλάδα θα ήταν ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ που αφιερώνουν τα μεγαλύτερα ποσά για την δημόσια παιδεία αντί να είναι ανάμεσα στις χώρες που αφιερώνουν τα λιγότερα.
9. Είναι εύκολο οι τρίτοι να ζητούν να δαπανηθούν μεγαλύτερα ποσά και αναγνωρίζουμε ότι για να υλοποιηθούν οι προτάσεις μας απαιτούνται χρήματα. Η Ελλάδα όμως διαθέτει σημαντικά μη οικονομικά πλεονεκτήματα. Υπάρχουν τεράστια αποθέματα οικογενειακής και κοινοτικής συμμετοχής, δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας που παραμένουν αναξιοποίητα. Οι περισσότερες από τις σημαντικές αλλαγές προϋποθέτουν αλλαγή νοοτροπίας και ύφους και όχι περισσότερα χρήματα.
10. Αν και από ηθικής πλευράς προτιμάται η δωρεάν παιδεία για όλους, φαίνεται απαραίτητη η δημιουργία τρόπων εξεύρεσης πόρων. Όσον αφορά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι εξεταστές πιστεύουν ότι οι γονείς θα μπορούσαν να συνεισφέρουν με δίδακτρα και άλλες δαπάνες, γνωρίζοντας όμως ότι η πρόταση αυτή θα προκαλούσε ζωηρές αντιδράσεις. Μια άλλη πιθανή λύση είναι η εξασφάλιση περισσότερων θέσων στα πανεπιστήμια με την υλική συμπαράσταση των αρχών. Η προοπτική επιβολής νέων φόρων ίσως είναι προτιμότερη από τα δυσβάσταχτα οικονομικά βάρη που καλούντα να σηκώνουν οι γονείς των παιδιών που φοιτούν στο εξωτερικό και μάλιστα μερικές φορές σε πανεπιστήμια χαμηλής ποιότητας. Τα πανεπιστήμια επίσης θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από πλούσιους (εμπόρους) Έλληνες του εξωτερικού (της διασποράς). Μπορούν επίσης να δουν σε ποιό βαθμό θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κάποιες πανεπιστημιακές εκδηλώσεις για την προσέλκυση πόρων/εσόδων. Σε επίπεδο σχολείου οι αρμόδιες επιτροπές συγκεντρώνουν χρήματα για την κάλυψη αναγκών σε κτιριακές εγκαταστάσεις και τη συντήρησή τους. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει μεν να παραμείνουν πιστά στις αξίες τους αλλά η υιοθέτηση επιχειρηματικού πνεύματος θα βελτίωνε την ποιότητά τους.
Βαθύτερα κοινωνικά και ηθικά ερωτήματα.
11. Τα προβλήματα πηγάζουν όχι μόνο από την κοντόφθαλμη (tunnel vision) πολιτική ορισμένων ομάδων συμφερόντων αλλά και από ισχυρές ηθικές δεσμεύσεις. Υπάρχει στην Ελλάδα μακρόχρονη παράδοση της εκπαίδευσης ως κύριου φορέα διάδοσης των αξιών από γενεά σε γενεά οι οποίες έχουν (διαχρονικά) μορφοποιήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισμού (στην μακραίωνη πορεία ανάπτυξής του). Οι Έλληνες υποστηρίζουν ένθερμα την διατήρηση του ρόλου αυτού της εκπαίδευσης, που θα βοηθήσει να αποφευχθεί η διάβρωση της Ελληνικής ταυτότητας κατά την διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.
12. Ο "εθνικός" ρόλος της εκπαίδευσης συνυπάρχει με την αντίληψη της εκπαίδευσης ως τρόπου κοινωνικής ανέλιξης και προσωπικής (ατομικής) ανάπτυξης, όπου το ελληνικό κράτος εγγυόταν την ποιότητά της. Η αρχή της ευθυδικίας σημειώνεται ως επιχείρημα υπέρ του συγκεντρωτισμού και της ανάγκης μιας νομικής βάσης για δράση. Οι μορφές όμως αυτές της ισότητας θεωρούνται πλέον παρωχημένες. Υποστηρίζουν ότι χάριν της ισότητας πρέπει όλοι να υποβάλλονται σε διαδικασίες και νόμους που εξασφαλίζουν την συμμόρφωση σε προκατασκευασμένες νόρμες. Καταλληλότερες μορφές δημοκρατίας και ισότητας επιτρέπουν την πρόοδο του ατόμου, εντός γενικευμένων πολιτικών κανόνων, μέσα από διαδικασίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ατόμων και των κοινοτήτων σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο. Αυτό σημαίνει ισότητα σε θέματα έκφρασης και συμμετοχής.
13. Ο συγκεντρωτισμός και ο νομικισμός θεωρούνται αιτιολογημένοι επειδή μειώνουν τους κινδύνους που ενυπάρχουν σε συστήματα που διέπονται από σχέσεις μικροπελατειακές και προστατευτισμού. Οι κίνδυνοι όμως αντιμετωπίζονται καλύτερα όχι με άκαμπτες διαδικασίες αλλά με διαφάνεια στην απόδοση ευθυνών που επιτυγχάνεται μέσω λογιστικών ελέγχων, πολλαπλών μορφών αξιολόγησης και με κατανομή των εξουσιών μέσω αποτελεσματικής αποκέντρωσης. Παρατηρήσαμε έλλειψη εμπιστοσύνης σε πολλά επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι οι φοιτητές ισχυρίζονται ότι πιο τακτική και αυστηρή αξιολόγησή τους θα τους καθιστούσε αντικείμενα πολιτικής προκατάληψης των καθηγητών τους. Οι διδάσκοντες ισχυρίζονται ότι εάν εκαταργείτο η επετηρίδα που βασίζεται στην αρχαιότητα, τότε οι διορισμοί των καθηγητών θα εξαρτώνται από το πελατειακό σύστημα. Οι φόβοι αυτοί αποτελούν εμπόδιο στη χαλάρωση του συστήματος σε σημεία κλειδιά και μπορούν να υπερνικηθούν με τη χρήση μέσων παρομοίων μ’ αυτά που χρησιμοποιήθηκαν και σε άλλες χώρες. Ανεξάρτητοι μεσολαβητές οι οποίοι θα διερευνούν περιπτώσεις ατασθαλιών στην πρακτική των διορισμών που θα ασκείται από μια δημόσια επιτροπή (όπως στην Κύπρο) ή τη χρησιμοποίηση εξωτερικών εξεταστών (όπως στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου).
14. Η μηχανιστική ισότητα είναι εμφανής στο δικαίωμα των φοιτητών για δωρεάν συγγράμματα και σίτιση, στην επετηρίδα που δεν βασίζεται στην αξιοκρατία ή στην καταλληλότητα του ατόμου για την εξάσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος (θα επανέλθουμε στο θέμα αυτό), και στο γεγονός ότι αφότου μπει κάποιος στο Πανεπιστήμιο έχει ουσιαστικά εξασφαλίσει και το πτυχίο του. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι μαθαίνουν από πολύ νωρίς ότι είναι δικαιούχοι κάποιων απολαβών, αλλά αυτό το υποτιθέμενο δικαίωμα παρεμποδίζει την αποδοτική διδασκαλία, την εκμάθηση, τις μεθόδους αξιολόγησης και την δημιουργία επιχειρηματικού πνεύματος.
15. Οι υπερισχύουσες αυτές αντιλήψεις έχουν κυρίως αρνητικές επιπτώσεις. Πρέπει να δώσουν την θέση τους σε μια επαγγελματική ηθική η οποία προϋποθέτει, ότι οι διδάσκοντες θα χρησιμοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη τους με αλτρουισμό για την κάλυψη των αναγκών των διδασκομένων. Η κλασσική αντίληψη περί επαγγελματισμού διευρύνεται με μια νέα μορφή επαγγελματισμού που καλεί τους καθηγητές να πάψουν να κρύβονται πίσω από τις προσωπικές τους γνώσεις και ικανότητες και να αναζητήσουν την έκφραση των αναγκών και την γνώση των πελατών με τους οποίους διατηρούν μια ενεργή σχέση συνεργασίας. Έτσι και το εκπαιδευτικό τους έργο διευκολύνεται, και μεγαλύτερη ικανοποίηση αντλούν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους.
Βελτίωση της ποιότητας
16. Με δεδομένη τη δέσμευση προς το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από πλευράς (της) κοινωνίας και (της) οικογένειας, θα έπρεπε αυτό να παράγει εκπαίδευση υψηλής ποιότητας. Κατά κάποιο τρόπο αυτό γίνεται, αλλά ανάμεσα στα παραδεκτά/αποδεδειγμένα μειονεκτήματα του συστήματος συγκαταλέ-γονται και τα εξής: - στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχει ένα βιβλίο για κάθε μάθημα, το οποίο συνεχίζεται και στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το γεγονός αυτό μαζί με την απομνημόνευση που απαιτείται στις Πανελλήνες εξετάσεις (εισαγωγικές εξετάσεις για τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα) επηρεάζει την διδασκαλία στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση που γίνεται από αποφοίτους που ακολούθησαν το ίδιο σύστημα. Οι διδάσκοντες σ’ όλα τα επίπεδα εκφράζουν την δυσαρέσκειά τους για την έλλειψη ελευθερίας. - υπάρχουν ελάχιστα δείγματα δημιουργικότητας στα σχολεία. Τα σχολεία που επισκεφθήκαμε δεν τοιχοκολούσαν/παρουσίαζαν/εξέθεταν τη δουλειά και τις εργασίες των παιδιών. Τα περισσότερα σχολεία είναι γκρίζα/μονότονα κτίρια στα οποία δεν υπάρχει ένδειξη εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. - η χρησιμοποίηση ενός παράλληλου ιδιωτικού εκπαιδευτικού συστήματος από οικογένειες που έχουν την οικονομική δυνατότητα και από τις περισσότερες οικογένειες με παιδιά που παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα μπορεί να ρίχνει το ηθικό αυτών που εργάζονται περισσότερο, την εργατικότητα και αποδοτικότητα των μαθητών, αλλά αποτελεί σαφές δείγμα απόρριψης της ποιότητας που προσφέρεται στα δημόσια σχολεία.
17. Απαιτούνται κάποια μέτρα για την βελτίωση της ποιότητας στα οποία θα αναφερθούμε λεπτομερώς. Εν ολίγοις, οραματιζόμαστε μια σειρά βελτιώσεων, οι οποίες θα εξυγειάνουν την εκπαίδευση:
• οι διδάσκοντες αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή πλούτου στην εκπαίδευση. Γι’αυτό πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά και όχι βάσει επετηρίδας, να καταρτίζονται, να τους παρέχεται βοήθεια μέσω/δια της ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης, συμβούλων και καλύτερων συνθηκών εργασίας για να μετατραπεί το σώμα των διδασκόντων σε πραγματικά επαγγελματικό.
• η ξερή και στείρα σχολική ύλη από το βιβλίο πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών από τους διδάσκοντες σύμφωνα με την επαγγελματική τους κρίση.
• η αποκέντρωση πρέπει να εγγυάται ότι η εξουσία παραμένει σε αυτούς που εκπαιδεύουν και εκπαιδεύονται
• το διδακτικό έργο θα πρέπει να αξιολογείται για να αναβαθμίζεται η ποιότητα μέσω του εξωτερικού ελέγχου και της αυτοκριτικής.
Ο τρόπος χάραξης της πολιτικής
18. Σήμερα η κεντρική χάραξη της πολιτικής εξαρτάται από νόμους που οδήγησαν σε διοικητικές πρακτικές που ελάχιστα βοηθούν τη δημιουργία ενός δυναμικού και ανταποκρινόμενου εκπαιδευτικού συστήματος, στις γρήγορα εναλασσόμενες πολιτικές των κυβερνητικών κομμάτων, για να μην αναφέρουμε τη ρευστότητα στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον που είναι αποτέλεσμα της τεχνολογικής ανάπτυξης και της ανάδυσης (δημιουργίας) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δυστυχώς πολλοί υποθέτουν ότι η ψήφιση ενός νόμου εγγυάται την εφαρμογή μιας συγκεκριμένης πολιτικής. Στην συνέχεια θα σχολιάσουμε ποιές αρμοδιότητες είναι απαραίτητο να βρίσκονται στην κεντρική εξουσία και ποιές μπορούν να καταργηθούν. Μια τέτοια ανάλυση θα έπρεπε να ξεκινήσει από το ποιες θα πρέπει να είναι οι ορθές λειτουργίες των εθνικών αρχών στον τομέα της εκπαίδευσης και στην συνέχεια να εξετάσει όλα τα υπάρχοντα στοιχεία. Οι στόχοι της πολιτικής θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά όπως επίσης και τα σχετικά νομοθετήματα , θεσμικές δομές και οι πόροι.
19. Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι παρούσες διατάξεις δεν επιτρέπουν στο Υπουργείο να λειτουργήσει ορθολογικά στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κάτι τέτοιο απαιτεί επαρκές προσωπικό σχεδιασμού, δίκαιες προβλεπόμενες διαδικασίες και ένα ψήφισμα που θα καταστήσει τις πολιτικές κατάλληλες, δίκαιες και διαφανείς. Θα εξηγήσουμε τί ακριβώς απαιτείται για να επέλθει αλλαγή.
Αποκέντρωση
20. Η Ελλάδα στράφηκε προς την αποκέντρωση με την εκλογή νομαρχών την χορήγηση σ’αυτούς κονδυλίων και την ανάθεση της ευθύνης για τις κτιριακές εγκαταστάσεις, τη συντήρησή τους και τη δυνατότητα να παρέχουν ορισμένες εκπαιδευτικές και πολιτιστικές υπηρεσίες στους δήμους, τη δημιουργία περιφερειακών εκπαιδευτικών επιτροπών όπου εκπροσωπείται και στα δύο επίπεδα εκπαίδευσης και την δημιουργία σχολικών επιτροπών. Στα πανεπιστήμια δόθηκε δια νόμου το δικαίωμα αυτονομίας.
21. Μολονότι οι ρυθμίσεις αυτές είναι ατελείς και μόλις τώρα εφαρμόζονται, ήδη διαφαίνονται λογικές και λειτουργικές ελλείψεις. Δεν υπάρχει σαφής ορισμός των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων στα διάφορα επίπεδα και θα έπρεπε να καταβληθεί προσπάθεια να συμμετέχουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, από το Υπουργείο και τους διδάσκοντες μέχρι τους διδασκομένους και τους γονείς. Tα κριτήρια για την αποκέντρωση θα πρέπει να είναι - εάν τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι σε θέση να αξιοποιήσουν πλήρως την κριτική τους σκέψη, να κάνουν ορθολογική χρήση των πόρων χρησιμοποιώντας τα καλύτερα διαθέσιμα μέσα, και να αποφασίζουν εάν οι "πελάτες" μπορούν να εκφέρουν άποψη για την ποιότητα και το περιεχόμενο της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Αυτό το κριτήριο τοπικού ελέγχου και συμμετοχής πρέπει να λειτουργήσει εντός της αρχής του προαιρετικού δημοσίου ελέγχου και σχεδιασμού, έτσι ώστε οι τοπικές αρχές να διασφαλίζουν την ισότητα και την ορθή χρησιμοποίηση των πόρων. Το σχολείο έτσι θα απολαμβάνει την μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία μέσα σ’ ένα πλαίσιο καθορισμένο από την τοπική αυτοδιοίκηση.
22. Υπάρχει στην ουσία μια επανασυγκέντρωση εξουσιών και όχι αποκέντρωση. Το σχολικό πρόγραμμα συνεχίζει να έρχεται από το κέντρο και οι διδάσκοντες δεν έχουν περιθώριο για δημιουργική ερμηνεία και ανάπτυξη αλλά παραμένουν προσκολλημένοι σε αναγνώσματα από τα σχολικά βιβλία.
23. Η τοπική άσκηση της εκπαίδευσης δεν βασίζεται σε ορθολογικό σχεδιασμό. Είναι παράλογο από οργανωτικής πλευράς να διαχωρίζεται το κεφάλαιο που δινεται στις περιοχές από τη συντήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων και να τα θεωρεί αυτά ανεξάρτητα από τις αποφάσεις που λαμβάνει το Υπουργείο, για την φύση των σχολικών δραστηριοτήτων. Ο διαχωρισμός αυτός εξηγεί γιατί τα σχολικά κτίρια θεωρούνται ως συμπλέγματα εκπαιδευτικών χώρων και όχι ως κτίρια που έχουν σχεδιαστεί για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών και την υλοποίηση κάποιων ιδεών. Έχουν την παραμελημένη εμφάνιση κτιρίων χωρίς ιδιοκτήτη (που δεν ανήκουν σε κανέναν).
Διαχείριση σχολείων από τις τοπικές αρχές (σε τοπικό επίπεδο).
24. Πιστεύουμε ότι το Υπουργείο θα μπορούσε να πειραματιστεί με την τοπική διαχείριση των σχολείων. Υπάρχουν διάφορα μοντέλα. Το μέγιστο που έχει υιοθετηθεί σε τοπικό επίπεδο προτείνει τη σύσταση σχολικής επιτροπής αποτελούμενης από αιρετούς γονείς, δασκάλους, εκπροσώπους της τοπικής αρχής και των διδασκόντων. Η επιτροπή αυτή είναι επιφορτισμένη με τον διορισμό των καθηγητών υπό τον όρο ότι θα προσλαμβάνονται αυτοί με τα κατάλληλότερα προσόντα, μετά από σχετική προκύρηξη στον τύπο. Είναι στην διακριτική ευχέρεια της επιτροπής να προβεί σε δαπάνες για εξοπλισμό και συντήρηση, να διεξάγει ελέγχους και να ακολουθεί το εθνικό πρόγραμμα έχοντας όμως αρκετή ελευθερία για την ανάπτυξη του περιεχομένου και του ύφους. Σκοπό έχει το διαμερισμό της εξουσίας μεταξύ αυτών που παρέχουν την υπηρεσία και αυτών που την λαμβάνουν. Ένα πιθανό παράδειγμα το οποίο προτάθηκε είναι να δοθούν στους γονείς κάποια χρήματα για την πληρωμή της προσχολικής εκπαίδευσης της αρεσκείας τους /επιλογής τους.
Οι λειτουργίες της τοπικής αυτοδιοίκησης
25. Σε ένα τέτοιο μοντέλο οι σχολικές επιτροπές θα πρέπει να λειτουργούν εντός των πλαισίων που τέθηκαν από τις τοπικές αρχές και τον εθνικό νόμο για την Παιδεία, αλλά η εξουσία σε θέματα εκπαίδευσης θα πρέπει να δοθεί σε ένα μόνο επίπεδο τοπικής διοίκησης. Η τοπική αρχή θα μπορεί έτσι
• να καθορίζει τις εκπαιδευτικές ανάγκες της περιοχής, τους πόρους για την κάλυψη των μισθών του διδακτικού και υπαλληλικού προσωπικού, την συντήρηση των κτιρίων, την παροχή συμβουλών και ενδο-υπηρεσιακής κατάρτισης.
• να εξασφαλίζει κατάλληλη εκπαίδευση στα παιδιά με ειδικές ανάγκες.
• να δημιουργήσει δεσμούς μεταξύ της εκπαίδευσης και των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.
• να φροντίσει για την αξιολόγηση των σχολείων από τους ίδιους.
26. Σε ότι αφορά τα πανεπιστήμια θα πρέπει να ενισχυθεί η νομική τους οντότητα/υπόσταση για να μπορέσουν να λάβουν, βάσει ενός μαθηματικού τύπου που εγγυάται μεγάλο αριθμό φοιτητών, ένα συνολικό (global) προϋπολογισμό. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να βασίζεται σε ανοιχτό σχεδιασμό αριθμών βάσει των εθνικών αναγκών και ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους. Δεν θα πρέπει να ζητηθεί από τα Πανεπιστήμια να αυξήσουν κατακόρυφα τον αριθμό των φοιτητών τους χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία και τους πόρους. Τα ίδια θα αποφασίζουν για το προσωπικό εντός διαφανών εθνικών πλαισίων σχεδιασμού κατόπιν διαπραγματεύσεων που θα εγγυώνται την κάλυψη των εθνικών αναγκών, ενώ παράλληλα θα εξυπηρετούν πλήρως το σκοπό τους που είναι η δημιουργία και διάδοση νέων γνώσεων και η εξέταση και άσκηση κριτικής της υπάρχουσας μορφής γνώσεως. Θα έπρεπε να παροτρύνονται/ ενθαρρύνονται να αναπτύξουν κερδοφόρες δραστηριότητες αρκεί βέβαια να συμπεριλαμβάνονται στα καθορισμένα πλαίσια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι άσκοποι έλεγχοι από το κέντρο θα πρέπει να καταργηθούν γιατί ευρέως θεωρείται ότι στερούνται σκοπού.
27. Ταυτόχρονα τα πανεπιστήμια θα πρέπει να αξιολογούνται πλήρως. Μας είπαν ότι η αφοσίωση των καθηγητών στο έργο τους ποικίλλει και ότι πολλοί από αυτούς έχουν και δεύτερη απασχόληση. Το βάρος της ευθύνης για την παράδοση του ενός βιβλίου ανά μάθημα και την ελλειπή αξιολόγηση των φοιτητών δεν μπορεί να το φέρει η Αθήνα. Η πλήρης αυτονομία θα άρει τα εμπόδια αλλά και τα άλλοθι.
28. Πραγματική αποκέντρωση θα δημιουργούσε τελείως διαφορετικό πολιτικό σκηνικό. Θα διεύρυνε τη βάση για ενεργή χάραξη πολιτικής και θα καθιστούσε τα άτομα πιο υπεύθυνα για την επαγγελματική συμπεριφορά τους. Απαραίτητη είναι η προστασία από τον πατερναλισμό και τις πελατειακές σχέσεις έτσι ώστε οι διορισμοί να γίνονται βάσει των προσόντων να υπόκεινται σε ανοικτή δημοσίευση των κενών θέσεων, το δικαίωμα θέσεως βέτο (αρνησικυρίας) από τον Υπουργό ή εκπρόσωπό του. Κατά παρόμοιο τρόπο τα Πανεπιστήμια θα διορίζουν τους καθηγητές αλλά οι επιλογές τους θα βασίζονται σε διαφανείς ακαδημαϊκές διαδικασίες και θα γίνεται ανοικτή δημοσίευση στον τύπο. Η μορφή αυτή αξιολόγησης θα έπαιζε σημαντικό ρόλο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
29. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αποκέντρωσης δεν θα αποδώσουν καρπούς εάν δεν υπάρξουν αντίστοιχες αλλαγές στο κέντρο. Πράγματι αλλαγή δεν θα έπρεπε να επιχειρηθεί εάν δεν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της στα επιμέρους τμήματα του συστήματος. Βάσει των αναλύσεων των υφισταμένων κεντρικών ελέγχων για το τι είναι απαραίτητο και τι όχι, θα μπορούσε να γίνει καταμερισμός πόρων και αποφάσεων στα βασικά εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία θα πρέπει να εκθέτουν (δημοσίως) τους στόχους τους και να υποβάλλονται σε έλεγχο.
Αξιολόγηση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου