Αξιολόγηση
30. Η αναδιανομή της εξουσίας από το κεντρικό επίπεδο στο επίπεδο του εργαζομένου θα γίνει παράλληλα με την μερική αντικατάσταση των ελέγχων που επιβάλλονται δια νόμου, από ενημερωτικές - νορμαλιστικές επιρροές όπως επίσης και αυτές της αξιολόγησης. Θα υπάρξει κατά κάποιο τρόπο μια ανταλλαγή όπου η αξιολόγηση θα εγγυάται το υψηλό επίπεδο και την ορθή πρακτική σε ιδρύματα που δεν υποβάλλονται σε άσκοπους κεντρικούς ελέγχους και κανονισμούς. Η αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα και τις φάσεις του συστήματος, συμπεριλαμβανομένων και των Κεντρικών Υπουργείων θα εξασφάλιζε απόδοση ευθυνών, την δίκαιη και ορθολογική κατανομή των πόρων και θα επέτρεπε στις ομάδες εργασίας να αναπτύξουν την αυτοκριτική τους και να βελτιωθούν. Τα εχέγγυα αυτά της ποιότητας που στηρίζονται στην αξιολόγηση της διαδικασίας και του αποτελέσματος θα εξασφαλίζονται κυρίως μέσω συστηματικής κριτικής από τους συναδέλφους δημοσίως.
Αξιολόγηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
31. Στην περίπτωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις. Θα μπορούσε να γίνει περιορισμένη χρήση δεικτών απόδοσης στην έρευνα και στη διδασκαλία. Οι δείκτες αυτοί όμως θα έπαιζαν τον ρόλο βοηθητικών εργαλείων και όχι αυτοσκοπού. Επίσης θα μπορούσαν οι καθηγητές να αξιολογήσουν την διδασκαλία τους, όπως για παράδειγμα θα μπορούσε να γίνει :
(α) ενδελεχής εξέταση της εκπαιδευτικής ύλης που υπάρχει για κάθε μάθημα. Η εξέταση αυτή θα πρέπει να σεβαστεί την ελευθερία στην ερμηνεία και να αφορά μόνο την ποιότητα της δομής και των χρησιμοποιούμενων υλικών.
(β) εξέταση των διαδικασιών αξιολόγησης, με συντονισμό από τρίτους.
(γ) παρακολούθηση μαθήματος από συναδέλφους καθηγητές σε περιορισμένο βαθμό.
(δ) αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές.
(ε) αξιολόγηση των πελατών από τρίτους (π.χ. βασικούς εργοδότες).
32. Η αξιολόγηση της έρευνας είναι ευκολότερη απ’ ότι της διδασκαλίας γιατί σχεδόν πάντα τα αποτελέσματα δημοσιεύονται. Υπάρχει ανάγκη η αξιολόγηση να προάγει την ανάγκη στην Ελλάδα για μια ισχυρή επιστημονική βάση η οποία θα αναπτύξει τη θεωρία, θα βελτιώσει την πρακτική που ακολουθείται και θα συμβάλλει στην αποκατάσταση και αναβάθμιση του ανεκτίμητου ιστορικού πολιτισμού της Ελλάδος. Ο ρόλος της αξιολόγησης είναι συνήθως περισσότερο καθαρκτικός παρά αναπτυξιακός αν και έτσι βοηθάει στον εντοπισμό της κακής ή ανύπαρκτης απόδοσης και στη λήψη διορθωτικών μέτρων.
33. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ειδικό κέντρο αξιολόγησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το οποίο θα είναι αυτόνομο και θα παρέχει συμβουλές και γνωμοδοτήσεις για μεθόδους αξιολόγησης και θα παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα και δικαιοσύνη των τρόπων αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται από το σύστημα. Άλλα κράτη έχουν προσλάβει ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες για την διεξαγωγή μελετών που αφορούν την ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας.
Αξιολόγηση Σχολείων
34. Η αξιολόγηση σχολείων επιβάλλεται να ενθαρρύνει τα σχολεία να χρησιμοποιούν την ελευθερία τους προς αποφυγή μιας αποκλειστικής εξάρτησης από ένα εθνικό πρόγραμμα διδασκαλίας που έχει επιβληθεί. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την αυτοαξιολόγηση που θα χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία για την αυτοβελτίωση των σχολείων και επιπροσθέτως για να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για εξωτερική/αντικειμενική αξιολόγηση. Είναι απαραίτητο να συσχετίζεται με ένα τεκμηριωμένο σκεπτικό για το ρόλο του καθηγητή και τους στόχους της διδασκαλίας. Μια ενισχυμένη συμβουλευτική υπηρεσία πρέπει να παίξει κάποιο ρόλο στην πορεία της εξωτερικής αυτής αξιολόγησης. Οι αξιολογήσεις πρέπει να διαβιβάζονται σε σχολικές επιτροπές και τοπικές αρχές. Η διαδικασία αξιολόγησης θα πρέπει να εφαρμοσθεί και στην ιδιωτική εκπαίδευση.
Εξετάσεις και αξιολόγηση των μαθητών
35. Η αξιολόγηση των μαθητών πρέπει να βασίζεται σε μια συνεχή εκτίμηση της εργασίας τους με αντικειμενικά και συγκριτικά κριτήρια. Γι’ αυτό το σκοπό, απαιτείται η δημιουργία "τυποποιημένων εθνικών εργαλείων επίτευξης" που θα χρησιμοποιούνται παραπλεύρως των αξιολογήσεων των δασκάλων/καθηγητών και τις επιτεύξεις των μαθητών. Η βαθμολογική αυτή εκτίμηση θα είχε παιδαγωγικούς και διαγνωστικούς στόχους, αλλά ταυτόχρονα θα επέτρεπε την βαθμολογική εκτίμηση του κάθε σχολείου όπως και του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά.
36. Πριν δημιουργηθούν αυτά τα "εργαλεία", επιβάλλεται να οριοθετηθούν οι στόχοι της εκπαίδευσης σε κάθε επίπεδο και σε κάθε μάθημα ούτως ώστε οι καθηγητές/δάσκαλοι να έχουν την ευκαιρία εκπλήρωσης των στόχων αυτών, και ταυτόχρονα να χρησιμοποιούνται ως αφετηρία αξιολόγησης. Αυτή η διαδικασία θα ενισχύσει έναν τρόπο διδασκαλίας με επιδιωκόμενους στόχους που θα αφήνει περιθώριο πρωτοβουλίας στους μαθητές και δασκάλους/καθηγητές. Θα είναι βέβαια ασυμβίβαστη με την πρακτική που απαιτεί τη χρήση ενός και μόνο συγγράμματος για την κάλυψη της ύλης.
37. Τα στοιχεία της εμπειρογνωμοσύνης πρέπει να συναθροιστούν για να παρέχουν ένα τεχνικό υπόβαθρο ως προς τις ανωτέρω εξελίξεις αλλά μετά από πλήρεις διαβουλεύσεις με εκπροσώπους των καθηγητών/δασκάλων. Τα ίδια τα σχολεία και οι καθηγητές/δάσκαλοί τους, θα πρέπει να αναλαμβάνουν την τήρηση αυτών των διαδικασιών. Ο έλεγχος των αποτελεσμάτων αυτών των διαδικασιών, είναι αναγκαίο να διεκπεραιώνεται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, ώστε να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα.
38. Οι διακανονισμοί που αφορούν τον παρόντα τρόπο αξιολόγησης, με τον οποίο απονέμονται τα απολυτήρια γυμνασίου και λυκείου, είναι ανεπαρκείς διότι δεν εγγυώνται την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων αλλά ούτε και ένα "μίνιμουμ" σύγκρισης. Γι’αυτό το λόγο, επιβάλλεται η αντικατάστασή τους από αξιολόγηση βασισμένη πάνω σε εθνική κριτήρια χωρίς αυτό να εννοεί την επαναφορά των τελικών εξετάσεων. Οι αξιολογήσεις των μαθητών από δάσκαλους/καθηγητές θα πρέπει να γίνονται σε συνδυασμό με τα ανωτέρω αποτελέσματα, ώστε η απονομή του σχολικού απολυτηρίου να παρέχει σαφείς πληροφορίες, σχετικά με τις επιδόσεις του κάθε μαθητή, για να μπορεί κανείς να σχηματίζει απόψεις ως προς την εκπαιδευτική ή επαγγελματική του σταδιοδρομία.
39. Οι πανελλαδικές εξετάσεις για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενθαρρύνουν έναν υπερσυγκεντρωτισμό στα εξεταζόμενα μαθήματα, αρχίζοντας από το δεύτερο χρόνο του λυκείου - κάτι που δεν ενθαρρύνει έναν σωστό τρόπο εργασίας και στο λύκειο και στο πανεπιστήμιο. Το απολυτήριο πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των μαθημάτων, που έχει παρακολουθήσει ο/η μαθητής/τρια, σε συνάρτηση με τα αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων. Οι εξετάσεις αυτές πρέπει να ελέγχονται ώστε να αίρεται η πλεονάζουσα βαρύτητα της αποστήθισης και να δοκιμάζεται η ικανότητα του εξεταζόμενου ως προς την εφαρμογή ενός κριτικού και δημιουργικού πνεύματος στη γνώση.
40. Με την αυτόματη προαγωγή μπορεί να αποφεύγονται τα σφάλματα της συχνής επανάληψης φοίτησης, αλλά μπορεί επίσης να αποδειχθεί ασύμφορη για μαθητές/τριες με μαθησιακές δυσκολίες. Η ειδική βοήθεια, σε τέτοιου είδους μαθητές, που θα συμπεριλαμβάνει και την παροχή συμβουλών, θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο απαιτεί αρκετή προσπάθεια από άποψη προετοιμασίας εκ μέρους των δασκάλων/καθηγητών και γι’αυτό το λόγο πρέπει να τους παραχωρηθεί επιπλέον χρόνος για την εκτέλεση του έργου. Η φυσιολογική μείωση του αριθμού των μαθητών μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος μιας τέτοιας πρακτικής αντί μιας αυτόματης μείωσης στο μέγεθος των τμημάτων.
Β. Συγκεκριμένες παρατηρήσεις για τα επίπεδα της παιδείας
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
41. Αρκετά θέματα προκύπτουν σχετικά με την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ζήτηση για το επίπεδο αυτής της εκπαίδευσης είναι μεγάλη μολονότι η αγορά εργασίας δεν έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει όλους τους πτυχιούχους σε δουλειές αντίστοιχες με το επίπεδό τους. Συμμεριζόμαστε τη γνώμη γονέων, φοιτητών και πολλών άλλων ατόμων της ελληνικής κοινωνίας που πιστεύουν ότι, παρόλο που δεν υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές, η Ελλάδα θα έχει κέρδος από έναν πληθυσμό με υψηλό επίπεδο παιδείας, ιδιαίτερα εάν οι μεταρρυθμίσεις γίνουν στο περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας της διδασκόμενης ύλης, σε όλα τα επίπεδα, ώστε να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα και πρωτοβουλία που θα επαυξήσουν την οικονομική διαφοροποίηση και αποδοτικότητα.
42. Όμως, προς το παρόν, η ζήτηση αντιμετωπίζεται περισσότερο ακολουθώντας τις (αυτό που ονομάζουμε) αρχές μιας "μηχανιστικής ισότητας", παρά βάσει ενός σχεδιασμού του ανθρωπίνου δυναμικού ή της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει τουλάχιστον να γίνει μια προσπάθεια ενδεικτικού σχεδιασμού που θα λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες τάσεις. Προτείναμε προηγουμένως ότι περισσότερες θέσεις θα μπορούσαν να χρηματοδοτούνται από τις τοπικές αρχές και από ιδιωτικές προσφορές. Επιπροσθέτως, εάν τα ΤΕΙ προσφέρουν μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου, κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση της ζήτησης. Εάν τα πανεπιστήμια αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη από ακαδημαϊκής, οικονομικής και θεσμικής πλευράς, θα είναι επίσης δυνατή η ανάπτυξη μιας τριτοβάθμιας ιδιωτικής εκπαίδευσης που θα παράγει τελειόφοιτους/πτυχιούχους με τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα όπως αυτά που έχουν οι πτυχιούχοι κρατικών πανεπιστημίων, αλλά χωρίς καμία επιβάρυνση για το φορολογούμενο και μόνο μετά από αυστηρό έλεγχο πιστοποίησης των σπουδών. Γνωρίζουμε όμως ότι προτείνοντας μία τέτοιου είδους ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση θα έλθουμε σε αντίθεση με το βαθιά ριζωμένο πιστεύω ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να μείνει δημόσιο αγαθό. Ο περιορισμός που αφορά την αναγνώριση των διδακτορικών πτυχίων από αναγνωρισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής, για τους αποφοίτους που δεν έχουν το ισχύον αναγνωρισμένο ελληνικό πτυχίο, πρέπει, πάντως, να καταργηθεί, όπως απαιτείται από τις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Περαιτέρω μέτρα ως προς την αντιμετώπιση της ζήτησης θα περιλαμβάνουν την πιστοποίηση για την αναβάθμιση των τμημάτων ΤΕΙ, στα οποία αναφερόμεθα στη συνέχεια.
43. Παρά τη μεγάλη ζήτηση, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες ενός πληθυσμού που πιστεύει και υπολογίζει τόσο πολύ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι παρακάτω παρατηρήσεις σηματοδοτούν την κριτική που αφορά την ακαδημαϊκή συμπεριφορά. Παρατηρήσαμε τα εξής:
- η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην κοινωνική ζήτηση, με επακόλουθα έναν νοσηρό ανταγωνισμό για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που επηρεάζει την ποιότητα της παιδείας στα λύκεια και τις ακαδημαϊκές συνήθειες των φοιτητών στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
- μερικά καλώς πληροφορημένα άτομα πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να εισαχθούν περισσότεροι φοιτητές διότι ο μέσος όρος διδασκαλίας των καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι πάνω από 3-5 ώρες την εβδομάδα. Υπάρχουν όμως δικαιολογημένα παράπονα ότι οι μεγάλες αυξήσεις των εισακτέων φοιτητών γίνονται από το Υπουργείο μονόπλευρα και χωρίς καμία προειδοποίηση.
- τα πανεπιστήμια παραλαμβάνουν ικανούς μαθητές αλλά πολλοί από αυτούς "εκπαιδεύονται/καταρτίζονται" αντί να "μορφώνονται", εξ αιτίας μιας διδασκόμενης ύλης που εξαρτάται από ένα μόνον σύγγραμμα και "σημειώσεων" μαθημάτων που έχουν γραφτεί επ’ αμοιβή από τους καθηγητές τους.
- επειδή τα βιβλία είναι δωρεάν, οι φοιτητές δεν χρησιμοποιούν συχνά τη βιβλιοθήκη. Τα χρήματα που χρησιμοποιούνται για τα βιβλία που προσφέρονται δωρεάν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά βιβλίων στις βιβλιοθήκες.
- οι δομές των τμημάτων παραμένουν τόσο στεγανές ώστε η παροχή κοινών ή δια-τμηματικών πτυχίων να είναι αδύνατη.
- οι σπουδαστές δεν είναι ελεύθεροι να επιλέγουν μαθήματα της αρεσκείας τους. Τα συστήματα με "μονάδες κατοχύρωσης" (credit unit) μπορεί να μειονεκτούν αλλά επιτρέπουν μια ελευθερία κινήσεως μεταξύ ακαδημαϊκών προτιμήσεων.
- επιτρέπεται στους σπουδαστές να συνεχίζουν δωρεάν, χωρίς την πληρωμή διδάκτρων, ακόμη και μετά από αποτυχία στα μαθήματά τους. Κάποια ρύθμιση χρειάζεται ώστε τα πανεπιστήμια να μπορούν να απαλλαγούν από τους ανεπαρκείς και απρόθυμους σπουδαστές ίσως με κάποια συνολική μέθοδο αξιολόγησης στο τέλος του δεύτερου έτους των σπουδών τους. Ξέρουμε ότι η προσπάθεια που έγινε για την εισαγωγή μιας τέτοιας ρύθμισης αποσύρθηκε εξ αιτίας της ισχυρής αντίθεσης που παρουσιάστηκε. Τέτοιες καταχρήσεις στη συνέχιση των σπουδών θα πρέπει να αποθαρρύνονται με την επιβολή διδάκτρων εφόσον και η δεύτερη προσπάθεια του φοιτητή για προαγωγή δεν έχει αποτέλεσμα.
- η παρουσία "αδρανών" φοιτητών επιτρέπεται ίσως διότι είναι μια μέθοδο "στάθμευσης" (parking) των νέων ή, σε μερικές περιπτώσεις, όχι των τόσο νέων ατόμων, που θα ήταν αλλιώς άνεργοι. Τα πανεπιστήμια όντως παρέχουν ένα είδος ταυτότητας για τη νεολαία που θα μπορούσε αλλιώς να είναι απλά "άνεργη". Όμως, εξ αιτίας του ότι η μετακίνηση δια μέσου του συστήματος επιβραδύνεται κατ’ αυτό τον τρόπο, κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότερες εισαγωγές. Επιπροσθέτως, αφού ο αριθμός των αδρανών φοιτητών δεν έχει καταγραφεί με ακρίβεια, ο καταμερισμός θέσεων εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας είναι διαστρεβλωμένος.
44. Έχουμε πληροφορίες και όχι μόνο από φοιτητές, για την αμέλεια, ως προς τα φροντιστηριακά καθήκοντα και αυτά της διδασκαλίας εκ μέρους μερικών καθηγητών με τους οποίους είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε μορφή συμβουλευτικής ή άλλης επαφής. Πιστεύουμε ότι μια αξιολόγηση του τρόπου διδασκαλίας σε όλη την κλίμακα θα είναι δίκαιη για όσους εκπληρούν σωστά τα καθήκοντα διδασκαλίας και θα ενθαρρύνει τους καθηγητές ("senior academics") να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής ύλης, και στην αποτελεσματική διοργάνωση της διδασκαλίας και ομαδικής εργασίας για τους φοιτητές. Κατ’ αυτό τον τρόπο, θα τους παρέχεται η οποιαδήποτε βοήθεια που έχουν ανάγκη. Εάν η άσκηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες των φοιτητών, τότε θα υπάρξει επιδοκιμασία των πανεπιστημίων από το κοινωνικό σύνολο και υποστήριξη καλύτερων συνθηκών εργασίας για το εκπαιδευτικό τους προσωπικό.
45. Κατανοούμε ότι το δικαίωμα για δωρεάν παιδεία είναι κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα. Αλλά, καθώς φαίνεται, αυτό δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα για δωρεάν σίτιση, διαμονή και βιβλία - που συνολικά αναδεικνύουν την δημιουργία ενός "οικοτροφείου" (pensionariat) νέων που είναι εξασθενητικός παράγοντας για την καλή και σωστή λειτουργία της εκπαίδευσης.
46. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ώριμα ιδρύματα που θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να χαράζουν τη δική τους μελλοντική πορεία χρησιμοποιώντας τους πόρους που τους αναλογούν μέσα από ένα αποτελεσματικό και διαφανές πλαίσιο εθνικού σχεδιασμού και με υπευθυνότητα που θα κατοχυρώνεται από τις πάγιες διαδικασίες αξιολόγησης
47. Ωστόσο, η αυτοδιοίκηση μεταφέρει τα όποια προβλήματα διαχείρισης στην εσωτερική της δομή και ως εκ τούτου, προκύπτουν τα εξής:
- εξωτερικές ομάδες ατόμων, όπως εργοδότες, θα μπορούσαν να ασχοληθούν με τα πανεπιστήμια, ιδρύοντας ίσως ομάδες παροχής συμβουλών που θα είχαν τη δυνατότητα ενίσχυσης του κύρους των πανεπιστημίων.
- μεγαλύτερες ελευθερίες για τα πανεπιστήμια σημαίνουν τη δημιουργία αποτελεσματικής διαχείρισης και σχεδιασμού μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Αυτό ίσως οδηγήσει στη μετατόπιση καθηκόντων προς την κατεύθυνση της πρυτανείας, η δε σχέση που θα προκύψει με τις συγκλήτους σε θέματα λήψης αποφάσεων θα χρειαστεί μια εκ νέου οριοθέτηση.
- οι περισσότερο φωτισμένες μέθοδοι διδασκαλίας, η σωστή πανεπιστημιακή διοίκηση και αξιολόγηση απαιτούν τη θέσπιση ενός καλά οργανωμένου συστήματος κατάρτισης καθηγητών και διοικητικής ιεραρχίας.
Πανεπιστήμια και ΤΕΙ
48. Η απαίτηση των μη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΙ) για το δικαίωμα παροχής πτυχίων ισοδύναμων με τα πανεπιστημιακά, δεν διαφέρει από τον γνωστό τρόπο εξέλιξης των πραγμάτων στα περισσότερα κράτη. Είναι κάτι που συμβαίνει ήδη και σε κάποιες άλλες χώρες όπου υπάρχει μια Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δύο επιπέδων.
49. Δύο ξεχωριστά ερωτήματα προκύπτουν από τέτοιου είδους απαιτήσεις. Πρώτον, ποιος είναι ο σκοπός και ο χαρακτήρας του προγράμματος σπουδών που προσφέρεται; Αυτό εξαρτάται από τον προσδιορισμό που έχει δοθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε επίπεδο παροχής πτυχίων. Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει ως προς το εάν τα μαθήματα που προσφέρονται είναι πράγματι πτυχιακού επιπέδου.
50. Ως προς το πρώτο ερώτημα, μπορούμε να πούμε ότι οι βασικές δραστηριότητες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πηγάζουν από την παραγωγή και χρήση γνώσης που ελέγχεται, επαληθεύεται και εφαρμόζεται σύμφωνα με τους κανόνες τεκμηρίωσης και απόδειξης που δημιουργούν οι ακαδημαϊκοί. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, η ακαδημαϊκή δημιουργία γνώσης έχει τη σφραγίδα της αλληλεπίδρασης με εξωτερικές πηγές. Στη διδακτική της λειτουργία η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνίσταται σε μεταλυκειακές σπουδές που ολοκληρώνονται σε ιδρύματα στελεχωμένα με επιστήμονες που απασχολούνται ή έχουν εμπειρίες από γνώση που παράγεται από έρευνα ή μελέτη. Σε πολλές χώρες, αυτή η αποστολή, με αυτόν τον τρόπο επιτελούμενη, διέπει τα ιδρύματα/σχολές των οποίων οι διδάσκοντες ενδιαφέρονται περισσότερο για την εφαρμογή και αφομοίωση του μαθήματος παρά για την προαγωγή της γνώσης, η εργασία των οποίων, ωστόσο, βασίζεται στη σύγχρονη έρευνα, ανάπτυξη και επιστημονική μελέτη.
51. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στις εργασίες πτυχιακού επιπέδου, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στην κατοχή διδακτορικού τίτλου, κάτι που άλλωστε συζητείται και σε άλλες χώρες κατά πόσο είναι αναγκαίο προσόν για διδασκαλία στο επίπεδο σπουδών για την απόκτηση πρώτου πτυχίου. Όταν έχουμε να κάνουμε με μεταπτυχιακές σπουδές , εφαρμόζεται ένα άλλο σκεπτικό.
52. Δεδομένου του ευρέος πεδίου της διδασκαλίας και των προσόντων του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ, είναι αναγκαίο να εξειδικεύσουμε τα απαραίτητα προσόντα για κάθε τύπο προγράμματος και θα ήταν κατά κάποιο τρόπο απρόσφορο να συσχετίζονται είτε οι μισθολογικές κλίμακες είτε οι ακαδημαϊκοί τίτλοι με τους πανεπιστημιακούς. Ιδιαίτερα, τον τίτλο του "καθηγητή πανεπιστημίου" θα μπορούσαν να διατηρήσουν εκείνοι που έχουν αποδείξει ότι ηγούνται, πέρα από τα όρια της δικής τους σχολής, στην επιστημονική κατάρτιση και ερευνητική εργασία στον τομέα που τους αφορά.
53. Είναι δυνατόν ένα ορισμένο έργο των ΤΕΙ να προσδιορισθεί εν μέρει ως τριτοβάθμια εκπαίδευση ως προς τη διδακτική ύλη και τους στόχους της διδασκαλίας. Το να αξιολογήσουμε τις σπουδές που αυτά παρέχουν σήμερα ήταν πέρα από τους στόχους μας. Αλλά παραμένει η ποιοτική διάσταση. Η έγκριση σπουδών επιπέδου πτυχίου θα μπορούσε να προϋποθέτει διαδικασίες πιστοποίησης κατά τις οποίες: θα υποβάλλονται σε κρίση και τα αντικείμενα της διδασκόμενης ύλης και η διδασκόμενη ύλη, θα διαπιστώνονται τα προσόντα των διδασκόντων, θα ελέγχεται ο τρόπος αξιολόγησής τους, και εάν καθίσταται δυνατόν, θα υπάρχει απευθείας παρακολούθηση της διδασκαλίας από άποψη ποιότητας. Χρειάζεται να θεσπιστούν μηχανισμοί που θα διασυνδέσουν τα ΤΕΙ, τα πανεπιστήμια και τα επαγγέλματα για τα οποία προορίζονται. Αυτές οι διαδικασίες έχουν καταστεί αποτελεσματικές σε άλλες χώρες. Ελπίζουμε ότι σπουδές ενός τέτοιου επιπέδου θα προσφέρονται όλο και περισσότερο και θα πιστοποιούνται όπως απαιτείται.
54. Τονίζουμε ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα ΤΕΙ θα μπορούσαν "να γίνουν πανεπιστήμια". Οι επικυρώσεις θα αφορούν τις σπουδές, και όχι ολόκληρα τα ιδρύματα.
55. Η αναγνώριση των ΤΕΙ, βάσει αυτών των αυστηρών όρων, θα παράσχει πολλά πλεονεκτήματα. Θα προσέθετε στο απόθεμα των αναγνωρισμένων, εάν όχι των πλέον προτιμητέων, σπουδών σε μια εποχή που η πίεση στα πανεπιστήμια για σπουδές είναι μεγάλη. Θα υπήρχε η δυνατότητα για μια σειρά μαθημάτων, που απαιτούν επιστημονική έρευνα για τη λύση πρακτικών προβλημάτων, να δοκιμάζονται και να αναγνωρίζονται για την εκπαιδευτική τους αξιοπιστία. Η δυνατότητα πιστοποιήσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των εισαγομένων φοιτητών στα ΤΕΙ καθώς και αυτή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Θα μπορούσε επίσης να θέσει επί τάπητος το μείζον θέμα της σημασίας και της ποιότητας της διδασκαλίας στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης.
Τα σχολεία
56. Παρά τη μεγάλη εμπιστοσύνη στη δύναμη της εκπαίδευσης, ο πολύς κόσμος γενικά αποδοκιμάζει τις παροχές που στηρίζονται στα χρήματα. Η παρακολούθηση φροντιστηρίων ή τα ιδιωτικά μαθήματα αποτελούν για κάθε σπιτικό εύλογη καταδίκη των δημόσιων σχολείων.
57. Τα σχολεία αντιμετωπίζουν το μεγάλο βάρος της γραφειοκρατικής εξουσίας σε αντιπαράθεση προς το έργο της διαπαιδαγώγησης και το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης. Οι εκπαιδευτικοί απομακρύνονται από το επάγγελμά τους εξ αιτίας ενός προγράμματος, εθνικά προσδιορισμένου, το οποίο εν μέρει κατακρίνουν και δεν αφήνει περιθώρια για πρωτοβουλία ή ανάπτυξη. Η εξουθενωτική πίεση από τον ανταγωνισμό για τα πανεπιστήμια καταδυναστεύει τις δυο τελευταίες τάξεις του λυκείου και υπονομεύει την εκπαίδευση που έχει δοθεί στις προηγούμενες τάξεις, αφού αυτή στηρίζεται στην επιδεξιότητα των μαθητών να απομνημονεύουν ολόκληρα αποσπάσματα από την προκαθορισμένη ύλη των σχολικών βιβλίων.
58. Πολύ λίγα σχολεία δείχνουν σημάδια ζωτικότητας. Οι εργασίες των μαθητών δεν εκτίθενται. Τα σχολεία στεγάζονται σε μονότονα κτίρια χωρίς στοιχεία που να δείχνουν ότι ανήκουν σε επαγγελματίες ή μαθητές. Οι φθορές του εξοπλισμού είναι το σύμπτωμα της αποξένωσης από το σχολείο. Η αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να συμπεριλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαχείριση των σχολείων για να αναπτύξουν το αίσθημα του καθήκοντος και της υπευθυνότητας. Μερικά σχολεία, ωστόσο, σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές φαίνεται να αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και επιδεικνύουν μία εφευρετικότητα ως προς τη διάθεση των πόρων. Αυτά τα σχολεία όμως δεν είναι σε θέση να προσφέρουν στους μαθητές τους εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον συγχωνεύσεις σε μεγαλύτερα σχολεία φαίνονται αναπόφευκτες για εκπαιδευτικούς λόγους, αν και αναγνωρίζουμε πλήρως την κοινωνική αξία του σχολείου του χωριού.
30. Η αναδιανομή της εξουσίας από το κεντρικό επίπεδο στο επίπεδο του εργαζομένου θα γίνει παράλληλα με την μερική αντικατάσταση των ελέγχων που επιβάλλονται δια νόμου, από ενημερωτικές - νορμαλιστικές επιρροές όπως επίσης και αυτές της αξιολόγησης. Θα υπάρξει κατά κάποιο τρόπο μια ανταλλαγή όπου η αξιολόγηση θα εγγυάται το υψηλό επίπεδο και την ορθή πρακτική σε ιδρύματα που δεν υποβάλλονται σε άσκοπους κεντρικούς ελέγχους και κανονισμούς. Η αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα και τις φάσεις του συστήματος, συμπεριλαμβανομένων και των Κεντρικών Υπουργείων θα εξασφάλιζε απόδοση ευθυνών, την δίκαιη και ορθολογική κατανομή των πόρων και θα επέτρεπε στις ομάδες εργασίας να αναπτύξουν την αυτοκριτική τους και να βελτιωθούν. Τα εχέγγυα αυτά της ποιότητας που στηρίζονται στην αξιολόγηση της διαδικασίας και του αποτελέσματος θα εξασφαλίζονται κυρίως μέσω συστηματικής κριτικής από τους συναδέλφους δημοσίως.
Αξιολόγηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
31. Στην περίπτωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις. Θα μπορούσε να γίνει περιορισμένη χρήση δεικτών απόδοσης στην έρευνα και στη διδασκαλία. Οι δείκτες αυτοί όμως θα έπαιζαν τον ρόλο βοηθητικών εργαλείων και όχι αυτοσκοπού. Επίσης θα μπορούσαν οι καθηγητές να αξιολογήσουν την διδασκαλία τους, όπως για παράδειγμα θα μπορούσε να γίνει :
(α) ενδελεχής εξέταση της εκπαιδευτικής ύλης που υπάρχει για κάθε μάθημα. Η εξέταση αυτή θα πρέπει να σεβαστεί την ελευθερία στην ερμηνεία και να αφορά μόνο την ποιότητα της δομής και των χρησιμοποιούμενων υλικών.
(β) εξέταση των διαδικασιών αξιολόγησης, με συντονισμό από τρίτους.
(γ) παρακολούθηση μαθήματος από συναδέλφους καθηγητές σε περιορισμένο βαθμό.
(δ) αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές.
(ε) αξιολόγηση των πελατών από τρίτους (π.χ. βασικούς εργοδότες).
32. Η αξιολόγηση της έρευνας είναι ευκολότερη απ’ ότι της διδασκαλίας γιατί σχεδόν πάντα τα αποτελέσματα δημοσιεύονται. Υπάρχει ανάγκη η αξιολόγηση να προάγει την ανάγκη στην Ελλάδα για μια ισχυρή επιστημονική βάση η οποία θα αναπτύξει τη θεωρία, θα βελτιώσει την πρακτική που ακολουθείται και θα συμβάλλει στην αποκατάσταση και αναβάθμιση του ανεκτίμητου ιστορικού πολιτισμού της Ελλάδος. Ο ρόλος της αξιολόγησης είναι συνήθως περισσότερο καθαρκτικός παρά αναπτυξιακός αν και έτσι βοηθάει στον εντοπισμό της κακής ή ανύπαρκτης απόδοσης και στη λήψη διορθωτικών μέτρων.
33. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ειδικό κέντρο αξιολόγησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το οποίο θα είναι αυτόνομο και θα παρέχει συμβουλές και γνωμοδοτήσεις για μεθόδους αξιολόγησης και θα παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα και δικαιοσύνη των τρόπων αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται από το σύστημα. Άλλα κράτη έχουν προσλάβει ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες για την διεξαγωγή μελετών που αφορούν την ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας.
Αξιολόγηση Σχολείων
34. Η αξιολόγηση σχολείων επιβάλλεται να ενθαρρύνει τα σχολεία να χρησιμοποιούν την ελευθερία τους προς αποφυγή μιας αποκλειστικής εξάρτησης από ένα εθνικό πρόγραμμα διδασκαλίας που έχει επιβληθεί. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την αυτοαξιολόγηση που θα χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία για την αυτοβελτίωση των σχολείων και επιπροσθέτως για να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για εξωτερική/αντικειμενική αξιολόγηση. Είναι απαραίτητο να συσχετίζεται με ένα τεκμηριωμένο σκεπτικό για το ρόλο του καθηγητή και τους στόχους της διδασκαλίας. Μια ενισχυμένη συμβουλευτική υπηρεσία πρέπει να παίξει κάποιο ρόλο στην πορεία της εξωτερικής αυτής αξιολόγησης. Οι αξιολογήσεις πρέπει να διαβιβάζονται σε σχολικές επιτροπές και τοπικές αρχές. Η διαδικασία αξιολόγησης θα πρέπει να εφαρμοσθεί και στην ιδιωτική εκπαίδευση.
Εξετάσεις και αξιολόγηση των μαθητών
35. Η αξιολόγηση των μαθητών πρέπει να βασίζεται σε μια συνεχή εκτίμηση της εργασίας τους με αντικειμενικά και συγκριτικά κριτήρια. Γι’ αυτό το σκοπό, απαιτείται η δημιουργία "τυποποιημένων εθνικών εργαλείων επίτευξης" που θα χρησιμοποιούνται παραπλεύρως των αξιολογήσεων των δασκάλων/καθηγητών και τις επιτεύξεις των μαθητών. Η βαθμολογική αυτή εκτίμηση θα είχε παιδαγωγικούς και διαγνωστικούς στόχους, αλλά ταυτόχρονα θα επέτρεπε την βαθμολογική εκτίμηση του κάθε σχολείου όπως και του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά.
36. Πριν δημιουργηθούν αυτά τα "εργαλεία", επιβάλλεται να οριοθετηθούν οι στόχοι της εκπαίδευσης σε κάθε επίπεδο και σε κάθε μάθημα ούτως ώστε οι καθηγητές/δάσκαλοι να έχουν την ευκαιρία εκπλήρωσης των στόχων αυτών, και ταυτόχρονα να χρησιμοποιούνται ως αφετηρία αξιολόγησης. Αυτή η διαδικασία θα ενισχύσει έναν τρόπο διδασκαλίας με επιδιωκόμενους στόχους που θα αφήνει περιθώριο πρωτοβουλίας στους μαθητές και δασκάλους/καθηγητές. Θα είναι βέβαια ασυμβίβαστη με την πρακτική που απαιτεί τη χρήση ενός και μόνο συγγράμματος για την κάλυψη της ύλης.
37. Τα στοιχεία της εμπειρογνωμοσύνης πρέπει να συναθροιστούν για να παρέχουν ένα τεχνικό υπόβαθρο ως προς τις ανωτέρω εξελίξεις αλλά μετά από πλήρεις διαβουλεύσεις με εκπροσώπους των καθηγητών/δασκάλων. Τα ίδια τα σχολεία και οι καθηγητές/δάσκαλοί τους, θα πρέπει να αναλαμβάνουν την τήρηση αυτών των διαδικασιών. Ο έλεγχος των αποτελεσμάτων αυτών των διαδικασιών, είναι αναγκαίο να διεκπεραιώνεται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, ώστε να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα.
38. Οι διακανονισμοί που αφορούν τον παρόντα τρόπο αξιολόγησης, με τον οποίο απονέμονται τα απολυτήρια γυμνασίου και λυκείου, είναι ανεπαρκείς διότι δεν εγγυώνται την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων αλλά ούτε και ένα "μίνιμουμ" σύγκρισης. Γι’αυτό το λόγο, επιβάλλεται η αντικατάστασή τους από αξιολόγηση βασισμένη πάνω σε εθνική κριτήρια χωρίς αυτό να εννοεί την επαναφορά των τελικών εξετάσεων. Οι αξιολογήσεις των μαθητών από δάσκαλους/καθηγητές θα πρέπει να γίνονται σε συνδυασμό με τα ανωτέρω αποτελέσματα, ώστε η απονομή του σχολικού απολυτηρίου να παρέχει σαφείς πληροφορίες, σχετικά με τις επιδόσεις του κάθε μαθητή, για να μπορεί κανείς να σχηματίζει απόψεις ως προς την εκπαιδευτική ή επαγγελματική του σταδιοδρομία.
39. Οι πανελλαδικές εξετάσεις για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενθαρρύνουν έναν υπερσυγκεντρωτισμό στα εξεταζόμενα μαθήματα, αρχίζοντας από το δεύτερο χρόνο του λυκείου - κάτι που δεν ενθαρρύνει έναν σωστό τρόπο εργασίας και στο λύκειο και στο πανεπιστήμιο. Το απολυτήριο πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των μαθημάτων, που έχει παρακολουθήσει ο/η μαθητής/τρια, σε συνάρτηση με τα αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων. Οι εξετάσεις αυτές πρέπει να ελέγχονται ώστε να αίρεται η πλεονάζουσα βαρύτητα της αποστήθισης και να δοκιμάζεται η ικανότητα του εξεταζόμενου ως προς την εφαρμογή ενός κριτικού και δημιουργικού πνεύματος στη γνώση.
40. Με την αυτόματη προαγωγή μπορεί να αποφεύγονται τα σφάλματα της συχνής επανάληψης φοίτησης, αλλά μπορεί επίσης να αποδειχθεί ασύμφορη για μαθητές/τριες με μαθησιακές δυσκολίες. Η ειδική βοήθεια, σε τέτοιου είδους μαθητές, που θα συμπεριλαμβάνει και την παροχή συμβουλών, θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο απαιτεί αρκετή προσπάθεια από άποψη προετοιμασίας εκ μέρους των δασκάλων/καθηγητών και γι’αυτό το λόγο πρέπει να τους παραχωρηθεί επιπλέον χρόνος για την εκτέλεση του έργου. Η φυσιολογική μείωση του αριθμού των μαθητών μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος μιας τέτοιας πρακτικής αντί μιας αυτόματης μείωσης στο μέγεθος των τμημάτων.
Β. Συγκεκριμένες παρατηρήσεις για τα επίπεδα της παιδείας
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
41. Αρκετά θέματα προκύπτουν σχετικά με την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ζήτηση για το επίπεδο αυτής της εκπαίδευσης είναι μεγάλη μολονότι η αγορά εργασίας δεν έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει όλους τους πτυχιούχους σε δουλειές αντίστοιχες με το επίπεδό τους. Συμμεριζόμαστε τη γνώμη γονέων, φοιτητών και πολλών άλλων ατόμων της ελληνικής κοινωνίας που πιστεύουν ότι, παρόλο που δεν υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές, η Ελλάδα θα έχει κέρδος από έναν πληθυσμό με υψηλό επίπεδο παιδείας, ιδιαίτερα εάν οι μεταρρυθμίσεις γίνουν στο περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας της διδασκόμενης ύλης, σε όλα τα επίπεδα, ώστε να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα και πρωτοβουλία που θα επαυξήσουν την οικονομική διαφοροποίηση και αποδοτικότητα.
42. Όμως, προς το παρόν, η ζήτηση αντιμετωπίζεται περισσότερο ακολουθώντας τις (αυτό που ονομάζουμε) αρχές μιας "μηχανιστικής ισότητας", παρά βάσει ενός σχεδιασμού του ανθρωπίνου δυναμικού ή της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει τουλάχιστον να γίνει μια προσπάθεια ενδεικτικού σχεδιασμού που θα λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες τάσεις. Προτείναμε προηγουμένως ότι περισσότερες θέσεις θα μπορούσαν να χρηματοδοτούνται από τις τοπικές αρχές και από ιδιωτικές προσφορές. Επιπροσθέτως, εάν τα ΤΕΙ προσφέρουν μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου, κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση της ζήτησης. Εάν τα πανεπιστήμια αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη από ακαδημαϊκής, οικονομικής και θεσμικής πλευράς, θα είναι επίσης δυνατή η ανάπτυξη μιας τριτοβάθμιας ιδιωτικής εκπαίδευσης που θα παράγει τελειόφοιτους/πτυχιούχους με τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα όπως αυτά που έχουν οι πτυχιούχοι κρατικών πανεπιστημίων, αλλά χωρίς καμία επιβάρυνση για το φορολογούμενο και μόνο μετά από αυστηρό έλεγχο πιστοποίησης των σπουδών. Γνωρίζουμε όμως ότι προτείνοντας μία τέτοιου είδους ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση θα έλθουμε σε αντίθεση με το βαθιά ριζωμένο πιστεύω ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να μείνει δημόσιο αγαθό. Ο περιορισμός που αφορά την αναγνώριση των διδακτορικών πτυχίων από αναγνωρισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής, για τους αποφοίτους που δεν έχουν το ισχύον αναγνωρισμένο ελληνικό πτυχίο, πρέπει, πάντως, να καταργηθεί, όπως απαιτείται από τις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Περαιτέρω μέτρα ως προς την αντιμετώπιση της ζήτησης θα περιλαμβάνουν την πιστοποίηση για την αναβάθμιση των τμημάτων ΤΕΙ, στα οποία αναφερόμεθα στη συνέχεια.
43. Παρά τη μεγάλη ζήτηση, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες ενός πληθυσμού που πιστεύει και υπολογίζει τόσο πολύ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι παρακάτω παρατηρήσεις σηματοδοτούν την κριτική που αφορά την ακαδημαϊκή συμπεριφορά. Παρατηρήσαμε τα εξής:
- η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην κοινωνική ζήτηση, με επακόλουθα έναν νοσηρό ανταγωνισμό για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που επηρεάζει την ποιότητα της παιδείας στα λύκεια και τις ακαδημαϊκές συνήθειες των φοιτητών στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
- μερικά καλώς πληροφορημένα άτομα πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να εισαχθούν περισσότεροι φοιτητές διότι ο μέσος όρος διδασκαλίας των καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι πάνω από 3-5 ώρες την εβδομάδα. Υπάρχουν όμως δικαιολογημένα παράπονα ότι οι μεγάλες αυξήσεις των εισακτέων φοιτητών γίνονται από το Υπουργείο μονόπλευρα και χωρίς καμία προειδοποίηση.
- τα πανεπιστήμια παραλαμβάνουν ικανούς μαθητές αλλά πολλοί από αυτούς "εκπαιδεύονται/καταρτίζονται" αντί να "μορφώνονται", εξ αιτίας μιας διδασκόμενης ύλης που εξαρτάται από ένα μόνον σύγγραμμα και "σημειώσεων" μαθημάτων που έχουν γραφτεί επ’ αμοιβή από τους καθηγητές τους.
- επειδή τα βιβλία είναι δωρεάν, οι φοιτητές δεν χρησιμοποιούν συχνά τη βιβλιοθήκη. Τα χρήματα που χρησιμοποιούνται για τα βιβλία που προσφέρονται δωρεάν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά βιβλίων στις βιβλιοθήκες.
- οι δομές των τμημάτων παραμένουν τόσο στεγανές ώστε η παροχή κοινών ή δια-τμηματικών πτυχίων να είναι αδύνατη.
- οι σπουδαστές δεν είναι ελεύθεροι να επιλέγουν μαθήματα της αρεσκείας τους. Τα συστήματα με "μονάδες κατοχύρωσης" (credit unit) μπορεί να μειονεκτούν αλλά επιτρέπουν μια ελευθερία κινήσεως μεταξύ ακαδημαϊκών προτιμήσεων.
- επιτρέπεται στους σπουδαστές να συνεχίζουν δωρεάν, χωρίς την πληρωμή διδάκτρων, ακόμη και μετά από αποτυχία στα μαθήματά τους. Κάποια ρύθμιση χρειάζεται ώστε τα πανεπιστήμια να μπορούν να απαλλαγούν από τους ανεπαρκείς και απρόθυμους σπουδαστές ίσως με κάποια συνολική μέθοδο αξιολόγησης στο τέλος του δεύτερου έτους των σπουδών τους. Ξέρουμε ότι η προσπάθεια που έγινε για την εισαγωγή μιας τέτοιας ρύθμισης αποσύρθηκε εξ αιτίας της ισχυρής αντίθεσης που παρουσιάστηκε. Τέτοιες καταχρήσεις στη συνέχιση των σπουδών θα πρέπει να αποθαρρύνονται με την επιβολή διδάκτρων εφόσον και η δεύτερη προσπάθεια του φοιτητή για προαγωγή δεν έχει αποτέλεσμα.
- η παρουσία "αδρανών" φοιτητών επιτρέπεται ίσως διότι είναι μια μέθοδο "στάθμευσης" (parking) των νέων ή, σε μερικές περιπτώσεις, όχι των τόσο νέων ατόμων, που θα ήταν αλλιώς άνεργοι. Τα πανεπιστήμια όντως παρέχουν ένα είδος ταυτότητας για τη νεολαία που θα μπορούσε αλλιώς να είναι απλά "άνεργη". Όμως, εξ αιτίας του ότι η μετακίνηση δια μέσου του συστήματος επιβραδύνεται κατ’ αυτό τον τρόπο, κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότερες εισαγωγές. Επιπροσθέτως, αφού ο αριθμός των αδρανών φοιτητών δεν έχει καταγραφεί με ακρίβεια, ο καταμερισμός θέσεων εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας είναι διαστρεβλωμένος.
44. Έχουμε πληροφορίες και όχι μόνο από φοιτητές, για την αμέλεια, ως προς τα φροντιστηριακά καθήκοντα και αυτά της διδασκαλίας εκ μέρους μερικών καθηγητών με τους οποίους είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε μορφή συμβουλευτικής ή άλλης επαφής. Πιστεύουμε ότι μια αξιολόγηση του τρόπου διδασκαλίας σε όλη την κλίμακα θα είναι δίκαιη για όσους εκπληρούν σωστά τα καθήκοντα διδασκαλίας και θα ενθαρρύνει τους καθηγητές ("senior academics") να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής ύλης, και στην αποτελεσματική διοργάνωση της διδασκαλίας και ομαδικής εργασίας για τους φοιτητές. Κατ’ αυτό τον τρόπο, θα τους παρέχεται η οποιαδήποτε βοήθεια που έχουν ανάγκη. Εάν η άσκηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες των φοιτητών, τότε θα υπάρξει επιδοκιμασία των πανεπιστημίων από το κοινωνικό σύνολο και υποστήριξη καλύτερων συνθηκών εργασίας για το εκπαιδευτικό τους προσωπικό.
45. Κατανοούμε ότι το δικαίωμα για δωρεάν παιδεία είναι κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα. Αλλά, καθώς φαίνεται, αυτό δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα για δωρεάν σίτιση, διαμονή και βιβλία - που συνολικά αναδεικνύουν την δημιουργία ενός "οικοτροφείου" (pensionariat) νέων που είναι εξασθενητικός παράγοντας για την καλή και σωστή λειτουργία της εκπαίδευσης.
46. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ώριμα ιδρύματα που θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να χαράζουν τη δική τους μελλοντική πορεία χρησιμοποιώντας τους πόρους που τους αναλογούν μέσα από ένα αποτελεσματικό και διαφανές πλαίσιο εθνικού σχεδιασμού και με υπευθυνότητα που θα κατοχυρώνεται από τις πάγιες διαδικασίες αξιολόγησης
47. Ωστόσο, η αυτοδιοίκηση μεταφέρει τα όποια προβλήματα διαχείρισης στην εσωτερική της δομή και ως εκ τούτου, προκύπτουν τα εξής:
- εξωτερικές ομάδες ατόμων, όπως εργοδότες, θα μπορούσαν να ασχοληθούν με τα πανεπιστήμια, ιδρύοντας ίσως ομάδες παροχής συμβουλών που θα είχαν τη δυνατότητα ενίσχυσης του κύρους των πανεπιστημίων.
- μεγαλύτερες ελευθερίες για τα πανεπιστήμια σημαίνουν τη δημιουργία αποτελεσματικής διαχείρισης και σχεδιασμού μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Αυτό ίσως οδηγήσει στη μετατόπιση καθηκόντων προς την κατεύθυνση της πρυτανείας, η δε σχέση που θα προκύψει με τις συγκλήτους σε θέματα λήψης αποφάσεων θα χρειαστεί μια εκ νέου οριοθέτηση.
- οι περισσότερο φωτισμένες μέθοδοι διδασκαλίας, η σωστή πανεπιστημιακή διοίκηση και αξιολόγηση απαιτούν τη θέσπιση ενός καλά οργανωμένου συστήματος κατάρτισης καθηγητών και διοικητικής ιεραρχίας.
Πανεπιστήμια και ΤΕΙ
48. Η απαίτηση των μη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΙ) για το δικαίωμα παροχής πτυχίων ισοδύναμων με τα πανεπιστημιακά, δεν διαφέρει από τον γνωστό τρόπο εξέλιξης των πραγμάτων στα περισσότερα κράτη. Είναι κάτι που συμβαίνει ήδη και σε κάποιες άλλες χώρες όπου υπάρχει μια Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δύο επιπέδων.
49. Δύο ξεχωριστά ερωτήματα προκύπτουν από τέτοιου είδους απαιτήσεις. Πρώτον, ποιος είναι ο σκοπός και ο χαρακτήρας του προγράμματος σπουδών που προσφέρεται; Αυτό εξαρτάται από τον προσδιορισμό που έχει δοθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε επίπεδο παροχής πτυχίων. Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει ως προς το εάν τα μαθήματα που προσφέρονται είναι πράγματι πτυχιακού επιπέδου.
50. Ως προς το πρώτο ερώτημα, μπορούμε να πούμε ότι οι βασικές δραστηριότητες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πηγάζουν από την παραγωγή και χρήση γνώσης που ελέγχεται, επαληθεύεται και εφαρμόζεται σύμφωνα με τους κανόνες τεκμηρίωσης και απόδειξης που δημιουργούν οι ακαδημαϊκοί. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, η ακαδημαϊκή δημιουργία γνώσης έχει τη σφραγίδα της αλληλεπίδρασης με εξωτερικές πηγές. Στη διδακτική της λειτουργία η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνίσταται σε μεταλυκειακές σπουδές που ολοκληρώνονται σε ιδρύματα στελεχωμένα με επιστήμονες που απασχολούνται ή έχουν εμπειρίες από γνώση που παράγεται από έρευνα ή μελέτη. Σε πολλές χώρες, αυτή η αποστολή, με αυτόν τον τρόπο επιτελούμενη, διέπει τα ιδρύματα/σχολές των οποίων οι διδάσκοντες ενδιαφέρονται περισσότερο για την εφαρμογή και αφομοίωση του μαθήματος παρά για την προαγωγή της γνώσης, η εργασία των οποίων, ωστόσο, βασίζεται στη σύγχρονη έρευνα, ανάπτυξη και επιστημονική μελέτη.
51. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στις εργασίες πτυχιακού επιπέδου, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στην κατοχή διδακτορικού τίτλου, κάτι που άλλωστε συζητείται και σε άλλες χώρες κατά πόσο είναι αναγκαίο προσόν για διδασκαλία στο επίπεδο σπουδών για την απόκτηση πρώτου πτυχίου. Όταν έχουμε να κάνουμε με μεταπτυχιακές σπουδές , εφαρμόζεται ένα άλλο σκεπτικό.
52. Δεδομένου του ευρέος πεδίου της διδασκαλίας και των προσόντων του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ, είναι αναγκαίο να εξειδικεύσουμε τα απαραίτητα προσόντα για κάθε τύπο προγράμματος και θα ήταν κατά κάποιο τρόπο απρόσφορο να συσχετίζονται είτε οι μισθολογικές κλίμακες είτε οι ακαδημαϊκοί τίτλοι με τους πανεπιστημιακούς. Ιδιαίτερα, τον τίτλο του "καθηγητή πανεπιστημίου" θα μπορούσαν να διατηρήσουν εκείνοι που έχουν αποδείξει ότι ηγούνται, πέρα από τα όρια της δικής τους σχολής, στην επιστημονική κατάρτιση και ερευνητική εργασία στον τομέα που τους αφορά.
53. Είναι δυνατόν ένα ορισμένο έργο των ΤΕΙ να προσδιορισθεί εν μέρει ως τριτοβάθμια εκπαίδευση ως προς τη διδακτική ύλη και τους στόχους της διδασκαλίας. Το να αξιολογήσουμε τις σπουδές που αυτά παρέχουν σήμερα ήταν πέρα από τους στόχους μας. Αλλά παραμένει η ποιοτική διάσταση. Η έγκριση σπουδών επιπέδου πτυχίου θα μπορούσε να προϋποθέτει διαδικασίες πιστοποίησης κατά τις οποίες: θα υποβάλλονται σε κρίση και τα αντικείμενα της διδασκόμενης ύλης και η διδασκόμενη ύλη, θα διαπιστώνονται τα προσόντα των διδασκόντων, θα ελέγχεται ο τρόπος αξιολόγησής τους, και εάν καθίσταται δυνατόν, θα υπάρχει απευθείας παρακολούθηση της διδασκαλίας από άποψη ποιότητας. Χρειάζεται να θεσπιστούν μηχανισμοί που θα διασυνδέσουν τα ΤΕΙ, τα πανεπιστήμια και τα επαγγέλματα για τα οποία προορίζονται. Αυτές οι διαδικασίες έχουν καταστεί αποτελεσματικές σε άλλες χώρες. Ελπίζουμε ότι σπουδές ενός τέτοιου επιπέδου θα προσφέρονται όλο και περισσότερο και θα πιστοποιούνται όπως απαιτείται.
54. Τονίζουμε ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα ΤΕΙ θα μπορούσαν "να γίνουν πανεπιστήμια". Οι επικυρώσεις θα αφορούν τις σπουδές, και όχι ολόκληρα τα ιδρύματα.
55. Η αναγνώριση των ΤΕΙ, βάσει αυτών των αυστηρών όρων, θα παράσχει πολλά πλεονεκτήματα. Θα προσέθετε στο απόθεμα των αναγνωρισμένων, εάν όχι των πλέον προτιμητέων, σπουδών σε μια εποχή που η πίεση στα πανεπιστήμια για σπουδές είναι μεγάλη. Θα υπήρχε η δυνατότητα για μια σειρά μαθημάτων, που απαιτούν επιστημονική έρευνα για τη λύση πρακτικών προβλημάτων, να δοκιμάζονται και να αναγνωρίζονται για την εκπαιδευτική τους αξιοπιστία. Η δυνατότητα πιστοποιήσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των εισαγομένων φοιτητών στα ΤΕΙ καθώς και αυτή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Θα μπορούσε επίσης να θέσει επί τάπητος το μείζον θέμα της σημασίας και της ποιότητας της διδασκαλίας στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης.
Τα σχολεία
56. Παρά τη μεγάλη εμπιστοσύνη στη δύναμη της εκπαίδευσης, ο πολύς κόσμος γενικά αποδοκιμάζει τις παροχές που στηρίζονται στα χρήματα. Η παρακολούθηση φροντιστηρίων ή τα ιδιωτικά μαθήματα αποτελούν για κάθε σπιτικό εύλογη καταδίκη των δημόσιων σχολείων.
57. Τα σχολεία αντιμετωπίζουν το μεγάλο βάρος της γραφειοκρατικής εξουσίας σε αντιπαράθεση προς το έργο της διαπαιδαγώγησης και το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης. Οι εκπαιδευτικοί απομακρύνονται από το επάγγελμά τους εξ αιτίας ενός προγράμματος, εθνικά προσδιορισμένου, το οποίο εν μέρει κατακρίνουν και δεν αφήνει περιθώρια για πρωτοβουλία ή ανάπτυξη. Η εξουθενωτική πίεση από τον ανταγωνισμό για τα πανεπιστήμια καταδυναστεύει τις δυο τελευταίες τάξεις του λυκείου και υπονομεύει την εκπαίδευση που έχει δοθεί στις προηγούμενες τάξεις, αφού αυτή στηρίζεται στην επιδεξιότητα των μαθητών να απομνημονεύουν ολόκληρα αποσπάσματα από την προκαθορισμένη ύλη των σχολικών βιβλίων.
58. Πολύ λίγα σχολεία δείχνουν σημάδια ζωτικότητας. Οι εργασίες των μαθητών δεν εκτίθενται. Τα σχολεία στεγάζονται σε μονότονα κτίρια χωρίς στοιχεία που να δείχνουν ότι ανήκουν σε επαγγελματίες ή μαθητές. Οι φθορές του εξοπλισμού είναι το σύμπτωμα της αποξένωσης από το σχολείο. Η αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να συμπεριλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαχείριση των σχολείων για να αναπτύξουν το αίσθημα του καθήκοντος και της υπευθυνότητας. Μερικά σχολεία, ωστόσο, σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές φαίνεται να αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και επιδεικνύουν μία εφευρετικότητα ως προς τη διάθεση των πόρων. Αυτά τα σχολεία όμως δεν είναι σε θέση να προσφέρουν στους μαθητές τους εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον συγχωνεύσεις σε μεγαλύτερα σχολεία φαίνονται αναπόφευκτες για εκπαιδευτικούς λόγους, αν και αναγνωρίζουμε πλήρως την κοινωνική αξία του σχολείου του χωριού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου