Η EΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΟΣΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚH ΠΟΛΙΤΙΚH ΣΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ

Προκαταρκτικά συμπεράσματα των εμπειρογνωμόνων
1. Το υπουργείο και η ομάδα εργασίας έχουν εκπονήσει ένα σαφές και καλά τεκμηριωμένο κριτικό κείμενο επισκόπησης. Το έργο εκπόνησης ενός τέτοιου κειμένου θα αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της διαδικασίας μεταρρύθμισης και απόδειξη της αποφασιστικής αντιμετώπισης δυσεπίλυτων θεμάτων.
2. Σ’ αυτά τα προκαταρκτικά συμπεράσματα, αναφερόμαστε σε θέματα που είναι γνωστά σε αυτούς που ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση στην Ελλάδα, αλλά κρίνουμε ότι η αναφορά αυτή είναι απαραίτητη για την από κοινού εξέταση των προβλημάτων και τη συζήτηση πιθανών λύσεων.
3. Πρώτα θα εξετάσουμε γενικά θέματα που αφορούν ολόκληρο το σύστημα και στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με συγκεκριμένα θέματα που προκύπτουν στις διάφορες φάσεις του. Τα γενικά θέματα όπως φαίνεται παρακάτω επηρεάζουν τα ειδικότερα θέματα.
A. Γενικές παρατηρήσεις
4. Η ανασκόπηση αυτή που έγινε από το αρμόδιο ελληνικό υπουργείο απεικονίζει την αύξηση των διατάξεων και των δομικών μεταρρυθμίσεων που έχουν πραγματοποιηθεί από τη δημοσίευση της προηγούμενης έκθεσης (review) το 1980. Το έργο της Ελλάδος στον τομέα αυτό ήταν αξιέπαινο, μερικά όμως προβλήματα δεν έχουν επιλυθεί. Η προσπάθεια να αποτελέσει η παιδεία μοχλό ατομικής και κοινωνικής ανάπτυξης παρεμποδίζεται από ένα σε μεγάλο βαθμό ακατάλληλο σύστημα. Το εκπαιδευτικό σύστημα προετοιμάζει "τους πελάτες" για εργασία σε μία συντεχνιακή οικονομία (craft economy) και σε έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα. Διέπεται από ένα νομικίστικο, συγκεντρωτικό και πολιτικά πατερναλιστικό σύστημα το οποίο δεν αξιοποιεί τις ικανότητες ενός λαού που διαθέτει ταλέντο και κίνητρα. Δεν συναντήσαμε κανέναν ο οποίος να το εγκρίνει. Οι υψηλές επιδόσεις επιτυγχάνονται παρά τις ελλείψεις του συστήματος και δεν πηγάζουν από αυτό. Κατά την διάρκεια των επισκέψεών μας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα υπήρχε διάχυτη η δυσαρέσκεια και ο θυμός για τη διοίκηση και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Τα αρνητικά αυτά συναισθήματα θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ένα συναινετικό πρόγραμμα ριζικών αλλαγών και απεμπλοκής από την αυθυπόβλητη τυραννία του παρελθόντος που ήταν αποτέλεσμα της νομικής, διοικητικής και δομικής ακαμψίας στον χώρο της Παιδείας. Είναι εμφανές ότι υπάρχει επαρκής πολιτική και επαγγελματική συναίνεση για αλλαγή η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σαφή και ουσιαστική μεταρρύθμιση.
5. Επιθυμία μας είναι η Ελλάδα να μπορέσει να επωφεληθεί από τις τεράστιες ικανότητες του ελληνικού λαού βελτιώνοντας το εκπαιδευτικό σύστημα. Θα πρέπει να διερωτηθούμε πως μπορούμε να εντοπίσουμε και να προετοιμάσουμε τους νέους οι οποίοι αύριο θα κυβερνήσουν την Ελλάδα και θα την οδηγήσουν στο νέο της ρόλο στην Ενωμένη Ευρώπη. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν θα μας παρέχει μόνο την ικανότητα να έχουμε μεγάλη παραγωγή στον γεωργικό τομέα, αλλά και να την εμπορευόμαστε με τον καλύτερο τρόπο; Με ποιό τρόπο μπορεί η Παιδεία να πληροφορήσει το λαό και να τον κάνει ένθερμο υποστηρικτή της πολιτιστικής κληρονομιάς αποφεύγοντας έτσι περαιτέρω ρυπογόνες δραστηριότητες και αλόγιστη και πρόχειρη εμπορική ανάπτυξη; Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πώς μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα να επωφεληθεί από τις εξελίξεις στον χώρο της πληροφορικής;
6. Εντοπίσαμε τα ακόλουθα σημεία που αφορούν ολόκληρο το σύστημα και χρήζουν προσοχής:
• Πόροι
• Βαθύτερα κοινωνικά και ηθικά ερωτήματα
• Βελτίωση της ποιότητας.
• Ο τρόπος χάραξης της πολιτικής
• Αποκέντρωση
• Αξιολόγηση.
Θα ασχοληθούμε με κάθε θέμα ξεχωριστά
Πόροι
7. Το κυριότερο πρόβλημα είναι η έλλειψη πόρων. Παρά τις αυξήσεις που έχουν σημειωθεί πρόσφατα, η Ελλάδα δαπανά 4,2% του ΑΕΠ για την Παιδεία, ποσοστό 6,8% των δημοσίων δαπανών. Σε εποχές ανάπτυξης, μερικές χώρες του ΟΟΣΑ αφιέρωσαν το 20% του προϋπολογισμού των για την παιδεία, περισσότερο δηλαδή από ότι για την άμυνα. Με βάση την ισχυρή ζήτηση για εκπαίδευση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα για την ανόρθωση της οικονομίας, οι πόροι αυτοί θεωρούνται ανεπαρκείς.
8. Η ανεπάρκεια των δημοσίων κονδυλίων φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι η πλειοψηφία των μαθητών δεν πηγαίνουν σχολείο ολόκληρη την ημέρα αλλά σε βάρδιες, τα σχολεία δεν συντηρούνται σωστά και έχουν ανεπαρκή εξοπλισμό και επίπλωση. Αυτό όμως που ρίχνει το ηθικό και πληγώνει την αυτοπεποίθηση των δασκάλων, των καθηγητών και όσων εργάζονται στην δημόσια εκπαίδευση είναι ότι οι περισσότεροι γονείς δαπανούν τεράστια ποσά για ιδιωτικά σχολεία, ιδιαίτερα μαθήματα και φροντιστήρια. Δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι για τον διδακτικό χώρο. Οι συνθήκες εργασίες για τους διδάσκοντες είναι κακές και η ενδο-υπηρεσιακή κατάρτιση είναι ελλειπής. Επιπλέον πολλοί φοιτητές πηγαίνουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Εάν προσθέταμε τις δαπάνες για την ιδιωτική εκπαίδευση, τα φροντιστήρια και τις σπουδές στο εξωτερικό στις δαπάνες για την δημόσια παιδεία, τότε η Ελλάδα θα ήταν ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ που αφιερώνουν τα μεγαλύτερα ποσά για την δημόσια παιδεία αντί να είναι ανάμεσα στις χώρες που αφιερώνουν τα λιγότερα.
9. Είναι εύκολο οι τρίτοι να ζητούν να δαπανηθούν μεγαλύτερα ποσά και αναγνωρίζουμε ότι για να υλοποιηθούν οι προτάσεις μας απαιτούνται χρήματα. Η Ελλάδα όμως διαθέτει σημαντικά μη οικονομικά πλεονεκτήματα. Υπάρχουν τεράστια αποθέματα οικογενειακής και κοινοτικής συμμετοχής, δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας που παραμένουν αναξιοποίητα. Οι περισσότερες από τις σημαντικές αλλαγές προϋποθέτουν αλλαγή νοοτροπίας και ύφους και όχι περισσότερα χρήματα.
10. Αν και από ηθικής πλευράς προτιμάται η δωρεάν παιδεία για όλους, φαίνεται απαραίτητη η δημιουργία τρόπων εξεύρεσης πόρων. Όσον αφορά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι εξεταστές πιστεύουν ότι οι γονείς θα μπορούσαν να συνεισφέρουν με δίδακτρα και άλλες δαπάνες, γνωρίζοντας όμως ότι η πρόταση αυτή θα προκαλούσε ζωηρές αντιδράσεις. Μια άλλη πιθανή λύση είναι η εξασφάλιση περισσότερων θέσων στα πανεπιστήμια με την υλική συμπαράσταση των αρχών. Η προοπτική επιβολής νέων φόρων ίσως είναι προτιμότερη από τα δυσβάσταχτα οικονομικά βάρη που καλούντα να σηκώνουν οι γονείς των παιδιών που φοιτούν στο εξωτερικό και μάλιστα μερικές φορές σε πανεπιστήμια χαμηλής ποιότητας. Τα πανεπιστήμια επίσης θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από πλούσιους (εμπόρους) Έλληνες του εξωτερικού (της διασποράς). Μπορούν επίσης να δουν σε ποιό βαθμό θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κάποιες πανεπιστημιακές εκδηλώσεις για την προσέλκυση πόρων/εσόδων. Σε επίπεδο σχολείου οι αρμόδιες επιτροπές συγκεντρώνουν χρήματα για την κάλυψη αναγκών σε κτιριακές εγκαταστάσεις και τη συντήρησή τους. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει μεν να παραμείνουν πιστά στις αξίες τους αλλά η υιοθέτηση επιχειρηματικού πνεύματος θα βελτίωνε την ποιότητά τους.
Βαθύτερα κοινωνικά και ηθικά ερωτήματα.
11. Τα προβλήματα πηγάζουν όχι μόνο από την κοντόφθαλμη (tunnel vision) πολιτική ορισμένων ομάδων συμφερόντων αλλά και από ισχυρές ηθικές δεσμεύσεις. Υπάρχει στην Ελλάδα μακρόχρονη παράδοση της εκπαίδευσης ως κύριου φορέα διάδοσης των αξιών από γενεά σε γενεά οι οποίες έχουν (διαχρονικά) μορφοποιήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισμού (στην μακραίωνη πορεία ανάπτυξής του). Οι Έλληνες υποστηρίζουν ένθερμα την διατήρηση του ρόλου αυτού της εκπαίδευσης, που θα βοηθήσει να αποφευχθεί η διάβρωση της Ελληνικής ταυτότητας κατά την διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.
12. Ο "εθνικός" ρόλος της εκπαίδευσης συνυπάρχει με την αντίληψη της εκπαίδευσης ως τρόπου κοινωνικής ανέλιξης και προσωπικής (ατομικής) ανάπτυξης, όπου το ελληνικό κράτος εγγυόταν την ποιότητά της. Η αρχή της ευθυδικίας σημειώνεται ως επιχείρημα υπέρ του συγκεντρωτισμού και της ανάγκης μιας νομικής βάσης για δράση. Οι μορφές όμως αυτές της ισότητας θεωρούνται πλέον παρωχημένες. Υποστηρίζουν ότι χάριν της ισότητας πρέπει όλοι να υποβάλλονται σε διαδικασίες και νόμους που εξασφαλίζουν την συμμόρφωση σε προκατασκευασμένες νόρμες. Καταλληλότερες μορφές δημοκρατίας και ισότητας επιτρέπουν την πρόοδο του ατόμου, εντός γενικευμένων πολιτικών κανόνων, μέσα από διαδικασίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ατόμων και των κοινοτήτων σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο. Αυτό σημαίνει ισότητα σε θέματα έκφρασης και συμμετοχής.
13. Ο συγκεντρωτισμός και ο νομικισμός θεωρούνται αιτιολογημένοι επειδή μειώνουν τους κινδύνους που ενυπάρχουν σε συστήματα που διέπονται από σχέσεις μικροπελατειακές και προστατευτισμού. Οι κίνδυνοι όμως αντιμετωπίζονται καλύτερα όχι με άκαμπτες διαδικασίες αλλά με διαφάνεια στην απόδοση ευθυνών που επιτυγχάνεται μέσω λογιστικών ελέγχων, πολλαπλών μορφών αξιολόγησης και με κατανομή των εξουσιών μέσω αποτελεσματικής αποκέντρωσης. Παρατηρήσαμε έλλειψη εμπιστοσύνης σε πολλά επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι οι φοιτητές ισχυρίζονται ότι πιο τακτική και αυστηρή αξιολόγησή τους θα τους καθιστούσε αντικείμενα πολιτικής προκατάληψης των καθηγητών τους. Οι διδάσκοντες ισχυρίζονται ότι εάν εκαταργείτο η επετηρίδα που βασίζεται στην αρχαιότητα, τότε οι διορισμοί των καθηγητών θα εξαρτώνται από το πελατειακό σύστημα. Οι φόβοι αυτοί αποτελούν εμπόδιο στη χαλάρωση του συστήματος σε σημεία κλειδιά και μπορούν να υπερνικηθούν με τη χρήση μέσων παρομοίων μ’ αυτά που χρησιμοποιήθηκαν και σε άλλες χώρες. Ανεξάρτητοι μεσολαβητές οι οποίοι θα διερευνούν περιπτώσεις ατασθαλιών στην πρακτική των διορισμών που θα ασκείται από μια δημόσια επιτροπή (όπως στην Κύπρο) ή τη χρησιμοποίηση εξωτερικών εξεταστών (όπως στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου).
14. Η μηχανιστική ισότητα είναι εμφανής στο δικαίωμα των φοιτητών για δωρεάν συγγράμματα και σίτιση, στην επετηρίδα που δεν βασίζεται στην αξιοκρατία ή στην καταλληλότητα του ατόμου για την εξάσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος (θα επανέλθουμε στο θέμα αυτό), και στο γεγονός ότι αφότου μπει κάποιος στο Πανεπιστήμιο έχει ουσιαστικά εξασφαλίσει και το πτυχίο του. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι μαθαίνουν από πολύ νωρίς ότι είναι δικαιούχοι κάποιων απολαβών, αλλά αυτό το υποτιθέμενο δικαίωμα παρεμποδίζει την αποδοτική διδασκαλία, την εκμάθηση, τις μεθόδους αξιολόγησης και την δημιουργία επιχειρηματικού πνεύματος.
15. Οι υπερισχύουσες αυτές αντιλήψεις έχουν κυρίως αρνητικές επιπτώσεις. Πρέπει να δώσουν την θέση τους σε μια επαγγελματική ηθική η οποία προϋποθέτει, ότι οι διδάσκοντες θα χρησιμοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη τους με αλτρουισμό για την κάλυψη των αναγκών των διδασκομένων. Η κλασσική αντίληψη περί επαγγελματισμού διευρύνεται με μια νέα μορφή επαγγελματισμού που καλεί τους καθηγητές να πάψουν να κρύβονται πίσω από τις προσωπικές τους γνώσεις και ικανότητες και να αναζητήσουν την έκφραση των αναγκών και την γνώση των πελατών με τους οποίους διατηρούν μια ενεργή σχέση συνεργασίας. Έτσι και το εκπαιδευτικό τους έργο διευκολύνεται, και μεγαλύτερη ικανοποίηση αντλούν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους.
Βελτίωση της ποιότητας
16. Με δεδομένη τη δέσμευση προς το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από πλευράς (της) κοινωνίας και (της) οικογένειας, θα έπρεπε αυτό να παράγει εκπαίδευση υψηλής ποιότητας. Κατά κάποιο τρόπο αυτό γίνεται, αλλά ανάμεσα στα παραδεκτά/αποδεδειγμένα μειονεκτήματα του συστήματος συγκαταλέ-γονται και τα εξής: - στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχει ένα βιβλίο για κάθε μάθημα, το οποίο συνεχίζεται και στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το γεγονός αυτό μαζί με την απομνημόνευση που απαιτείται στις Πανελλήνες εξετάσεις (εισαγωγικές εξετάσεις για τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα) επηρεάζει την διδασκαλία στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση που γίνεται από αποφοίτους που ακολούθησαν το ίδιο σύστημα. Οι διδάσκοντες σ’ όλα τα επίπεδα εκφράζουν την δυσαρέσκειά τους για την έλλειψη ελευθερίας. - υπάρχουν ελάχιστα δείγματα δημιουργικότητας στα σχολεία. Τα σχολεία που επισκεφθήκαμε δεν τοιχοκολούσαν/παρουσίαζαν/εξέθεταν τη δουλειά και τις εργασίες των παιδιών. Τα περισσότερα σχολεία είναι γκρίζα/μονότονα κτίρια στα οποία δεν υπάρχει ένδειξη εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. - η χρησιμοποίηση ενός παράλληλου ιδιωτικού εκπαιδευτικού συστήματος από οικογένειες που έχουν την οικονομική δυνατότητα και από τις περισσότερες οικογένειες με παιδιά που παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα μπορεί να ρίχνει το ηθικό αυτών που εργάζονται περισσότερο, την εργατικότητα και αποδοτικότητα των μαθητών, αλλά αποτελεί σαφές δείγμα απόρριψης της ποιότητας που προσφέρεται στα δημόσια σχολεία.
17. Απαιτούνται κάποια μέτρα για την βελτίωση της ποιότητας στα οποία θα αναφερθούμε λεπτομερώς. Εν ολίγοις, οραματιζόμαστε μια σειρά βελτιώσεων, οι οποίες θα εξυγειάνουν την εκπαίδευση:
• οι διδάσκοντες αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή πλούτου στην εκπαίδευση. Γι’αυτό πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά και όχι βάσει επετηρίδας, να καταρτίζονται, να τους παρέχεται βοήθεια μέσω/δια της ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης, συμβούλων και καλύτερων συνθηκών εργασίας για να μετατραπεί το σώμα των διδασκόντων σε πραγματικά επαγγελματικό.
• η ξερή και στείρα σχολική ύλη από το βιβλίο πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών από τους διδάσκοντες σύμφωνα με την επαγγελματική τους κρίση.
• η αποκέντρωση πρέπει να εγγυάται ότι η εξουσία παραμένει σε αυτούς που εκπαιδεύουν και εκπαιδεύονται
• το διδακτικό έργο θα πρέπει να αξιολογείται για να αναβαθμίζεται η ποιότητα μέσω του εξωτερικού ελέγχου και της αυτοκριτικής.
Ο τρόπος χάραξης της πολιτικής
18. Σήμερα η κεντρική χάραξη της πολιτικής εξαρτάται από νόμους που οδήγησαν σε διοικητικές πρακτικές που ελάχιστα βοηθούν τη δημιουργία ενός δυναμικού και ανταποκρινόμενου εκπαιδευτικού συστήματος, στις γρήγορα εναλασσόμενες πολιτικές των κυβερνητικών κομμάτων, για να μην αναφέρουμε τη ρευστότητα στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον που είναι αποτέλεσμα της τεχνολογικής ανάπτυξης και της ανάδυσης (δημιουργίας) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δυστυχώς πολλοί υποθέτουν ότι η ψήφιση ενός νόμου εγγυάται την εφαρμογή μιας συγκεκριμένης πολιτικής. Στην συνέχεια θα σχολιάσουμε ποιές αρμοδιότητες είναι απαραίτητο να βρίσκονται στην κεντρική εξουσία και ποιές μπορούν να καταργηθούν. Μια τέτοια ανάλυση θα έπρεπε να ξεκινήσει από το ποιες θα πρέπει να είναι οι ορθές λειτουργίες των εθνικών αρχών στον τομέα της εκπαίδευσης και στην συνέχεια να εξετάσει όλα τα υπάρχοντα στοιχεία. Οι στόχοι της πολιτικής θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά όπως επίσης και τα σχετικά νομοθετήματα , θεσμικές δομές και οι πόροι.
19. Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι παρούσες διατάξεις δεν επιτρέπουν στο Υπουργείο να λειτουργήσει ορθολογικά στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κάτι τέτοιο απαιτεί επαρκές προσωπικό σχεδιασμού, δίκαιες προβλεπόμενες διαδικασίες και ένα ψήφισμα που θα καταστήσει τις πολιτικές κατάλληλες, δίκαιες και διαφανείς. Θα εξηγήσουμε τί ακριβώς απαιτείται για να επέλθει αλλαγή.
Αποκέντρωση
20. Η Ελλάδα στράφηκε προς την αποκέντρωση με την εκλογή νομαρχών την χορήγηση σ’αυτούς κονδυλίων και την ανάθεση της ευθύνης για τις κτιριακές εγκαταστάσεις, τη συντήρησή τους και τη δυνατότητα να παρέχουν ορισμένες εκπαιδευτικές και πολιτιστικές υπηρεσίες στους δήμους, τη δημιουργία περιφερειακών εκπαιδευτικών επιτροπών όπου εκπροσωπείται και στα δύο επίπεδα εκπαίδευσης και την δημιουργία σχολικών επιτροπών. Στα πανεπιστήμια δόθηκε δια νόμου το δικαίωμα αυτονομίας.
21. Μολονότι οι ρυθμίσεις αυτές είναι ατελείς και μόλις τώρα εφαρμόζονται, ήδη διαφαίνονται λογικές και λειτουργικές ελλείψεις. Δεν υπάρχει σαφής ορισμός των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων στα διάφορα επίπεδα και θα έπρεπε να καταβληθεί προσπάθεια να συμμετέχουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, από το Υπουργείο και τους διδάσκοντες μέχρι τους διδασκομένους και τους γονείς. Tα κριτήρια για την αποκέντρωση θα πρέπει να είναι - εάν τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι σε θέση να αξιοποιήσουν πλήρως την κριτική τους σκέψη, να κάνουν ορθολογική χρήση των πόρων χρησιμοποιώντας τα καλύτερα διαθέσιμα μέσα, και να αποφασίζουν εάν οι "πελάτες" μπορούν να εκφέρουν άποψη για την ποιότητα και το περιεχόμενο της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Αυτό το κριτήριο τοπικού ελέγχου και συμμετοχής πρέπει να λειτουργήσει εντός της αρχής του προαιρετικού δημοσίου ελέγχου και σχεδιασμού, έτσι ώστε οι τοπικές αρχές να διασφαλίζουν την ισότητα και την ορθή χρησιμοποίηση των πόρων. Το σχολείο έτσι θα απολαμβάνει την μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία μέσα σ’ ένα πλαίσιο καθορισμένο από την τοπική αυτοδιοίκηση.
22. Υπάρχει στην ουσία μια επανασυγκέντρωση εξουσιών και όχι αποκέντρωση. Το σχολικό πρόγραμμα συνεχίζει να έρχεται από το κέντρο και οι διδάσκοντες δεν έχουν περιθώριο για δημιουργική ερμηνεία και ανάπτυξη αλλά παραμένουν προσκολλημένοι σε αναγνώσματα από τα σχολικά βιβλία.
23. Η τοπική άσκηση της εκπαίδευσης δεν βασίζεται σε ορθολογικό σχεδιασμό. Είναι παράλογο από οργανωτικής πλευράς να διαχωρίζεται το κεφάλαιο που δινεται στις περιοχές από τη συντήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων και να τα θεωρεί αυτά ανεξάρτητα από τις αποφάσεις που λαμβάνει το Υπουργείο, για την φύση των σχολικών δραστηριοτήτων. Ο διαχωρισμός αυτός εξηγεί γιατί τα σχολικά κτίρια θεωρούνται ως συμπλέγματα εκπαιδευτικών χώρων και όχι ως κτίρια που έχουν σχεδιαστεί για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών και την υλοποίηση κάποιων ιδεών. Έχουν την παραμελημένη εμφάνιση κτιρίων χωρίς ιδιοκτήτη (που δεν ανήκουν σε κανέναν).
Διαχείριση σχολείων από τις τοπικές αρχές (σε τοπικό επίπεδο).
24. Πιστεύουμε ότι το Υπουργείο θα μπορούσε να πειραματιστεί με την τοπική διαχείριση των σχολείων. Υπάρχουν διάφορα μοντέλα. Το μέγιστο που έχει υιοθετηθεί σε τοπικό επίπεδο προτείνει τη σύσταση σχολικής επιτροπής αποτελούμενης από αιρετούς γονείς, δασκάλους, εκπροσώπους της τοπικής αρχής και των διδασκόντων. Η επιτροπή αυτή είναι επιφορτισμένη με τον διορισμό των καθηγητών υπό τον όρο ότι θα προσλαμβάνονται αυτοί με τα κατάλληλότερα προσόντα, μετά από σχετική προκύρηξη στον τύπο. Είναι στην διακριτική ευχέρεια της επιτροπής να προβεί σε δαπάνες για εξοπλισμό και συντήρηση, να διεξάγει ελέγχους και να ακολουθεί το εθνικό πρόγραμμα έχοντας όμως αρκετή ελευθερία για την ανάπτυξη του περιεχομένου και του ύφους. Σκοπό έχει το διαμερισμό της εξουσίας μεταξύ αυτών που παρέχουν την υπηρεσία και αυτών που την λαμβάνουν. Ένα πιθανό παράδειγμα το οποίο προτάθηκε είναι να δοθούν στους γονείς κάποια χρήματα για την πληρωμή της προσχολικής εκπαίδευσης της αρεσκείας τους /επιλογής τους.
Οι λειτουργίες της τοπικής αυτοδιοίκησης
25. Σε ένα τέτοιο μοντέλο οι σχολικές επιτροπές θα πρέπει να λειτουργούν εντός των πλαισίων που τέθηκαν από τις τοπικές αρχές και τον εθνικό νόμο για την Παιδεία, αλλά η εξουσία σε θέματα εκπαίδευσης θα πρέπει να δοθεί σε ένα μόνο επίπεδο τοπικής διοίκησης. Η τοπική αρχή θα μπορεί έτσι
• να καθορίζει τις εκπαιδευτικές ανάγκες της περιοχής, τους πόρους για την κάλυψη των μισθών του διδακτικού και υπαλληλικού προσωπικού, την συντήρηση των κτιρίων, την παροχή συμβουλών και ενδο-υπηρεσιακής κατάρτισης.
• να εξασφαλίζει κατάλληλη εκπαίδευση στα παιδιά με ειδικές ανάγκες.
• να δημιουργήσει δεσμούς μεταξύ της εκπαίδευσης και των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.
• να φροντίσει για την αξιολόγηση των σχολείων από τους ίδιους.
26. Σε ότι αφορά τα πανεπιστήμια θα πρέπει να ενισχυθεί η νομική τους οντότητα/υπόσταση για να μπορέσουν να λάβουν, βάσει ενός μαθηματικού τύπου που εγγυάται μεγάλο αριθμό φοιτητών, ένα συνολικό (global) προϋπολογισμό. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να βασίζεται σε ανοιχτό σχεδιασμό αριθμών βάσει των εθνικών αναγκών και ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους. Δεν θα πρέπει να ζητηθεί από τα Πανεπιστήμια να αυξήσουν κατακόρυφα τον αριθμό των φοιτητών τους χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία και τους πόρους. Τα ίδια θα αποφασίζουν για το προσωπικό εντός διαφανών εθνικών πλαισίων σχεδιασμού κατόπιν διαπραγματεύσεων που θα εγγυώνται την κάλυψη των εθνικών αναγκών, ενώ παράλληλα θα εξυπηρετούν πλήρως το σκοπό τους που είναι η δημιουργία και διάδοση νέων γνώσεων και η εξέταση και άσκηση κριτικής της υπάρχουσας μορφής γνώσεως. Θα έπρεπε να παροτρύνονται/ ενθαρρύνονται να αναπτύξουν κερδοφόρες δραστηριότητες αρκεί βέβαια να συμπεριλαμβάνονται στα καθορισμένα πλαίσια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι άσκοποι έλεγχοι από το κέντρο θα πρέπει να καταργηθούν γιατί ευρέως θεωρείται ότι στερούνται σκοπού.
27. Ταυτόχρονα τα πανεπιστήμια θα πρέπει να αξιολογούνται πλήρως. Μας είπαν ότι η αφοσίωση των καθηγητών στο έργο τους ποικίλλει και ότι πολλοί από αυτούς έχουν και δεύτερη απασχόληση. Το βάρος της ευθύνης για την παράδοση του ενός βιβλίου ανά μάθημα και την ελλειπή αξιολόγηση των φοιτητών δεν μπορεί να το φέρει η Αθήνα. Η πλήρης αυτονομία θα άρει τα εμπόδια αλλά και τα άλλοθι.
28. Πραγματική αποκέντρωση θα δημιουργούσε τελείως διαφορετικό πολιτικό σκηνικό. Θα διεύρυνε τη βάση για ενεργή χάραξη πολιτικής και θα καθιστούσε τα άτομα πιο υπεύθυνα για την επαγγελματική συμπεριφορά τους. Απαραίτητη είναι η προστασία από τον πατερναλισμό και τις πελατειακές σχέσεις έτσι ώστε οι διορισμοί να γίνονται βάσει των προσόντων να υπόκεινται σε ανοικτή δημοσίευση των κενών θέσεων, το δικαίωμα θέσεως βέτο (αρνησικυρίας) από τον Υπουργό ή εκπρόσωπό του. Κατά παρόμοιο τρόπο τα Πανεπιστήμια θα διορίζουν τους καθηγητές αλλά οι επιλογές τους θα βασίζονται σε διαφανείς ακαδημαϊκές διαδικασίες και θα γίνεται ανοικτή δημοσίευση στον τύπο. Η μορφή αυτή αξιολόγησης θα έπαιζε σημαντικό ρόλο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
29. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αποκέντρωσης δεν θα αποδώσουν καρπούς εάν δεν υπάρξουν αντίστοιχες αλλαγές στο κέντρο. Πράγματι αλλαγή δεν θα έπρεπε να επιχειρηθεί εάν δεν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της στα επιμέρους τμήματα του συστήματος. Βάσει των αναλύσεων των υφισταμένων κεντρικών ελέγχων για το τι είναι απαραίτητο και τι όχι, θα μπορούσε να γίνει καταμερισμός πόρων και αποφάσεων στα βασικά εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία θα πρέπει να εκθέτουν (δημοσίως) τους στόχους τους και να υποβάλλονται σε έλεγχο.
Αξιολόγηση 

Αξιολόγηση
30. Η αναδιανομή της εξουσίας από το κεντρικό επίπεδο στο επίπεδο του εργαζομένου θα γίνει παράλληλα με την μερική αντικατάσταση των ελέγχων που επιβάλλονται δια νόμου, από ενημερωτικές - νορμαλιστικές επιρροές όπως επίσης και αυτές της αξιολόγησης. Θα υπάρξει κατά κάποιο τρόπο μια ανταλλαγή όπου η αξιολόγηση θα εγγυάται το υψηλό επίπεδο και την ορθή πρακτική σε ιδρύματα που δεν υποβάλλονται σε άσκοπους κεντρικούς ελέγχους και κανονισμούς. Η αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα και τις φάσεις του συστήματος, συμπεριλαμβανομένων και των Κεντρικών Υπουργείων θα εξασφάλιζε απόδοση ευθυνών, την δίκαιη και ορθολογική κατανομή των πόρων και θα επέτρεπε στις ομάδες εργασίας να αναπτύξουν την αυτοκριτική τους και να βελτιωθούν. Τα εχέγγυα αυτά της ποιότητας που στηρίζονται στην αξιολόγηση της διαδικασίας και του αποτελέσματος θα εξασφαλίζονται κυρίως μέσω συστηματικής κριτικής από τους συναδέλφους δημοσίως.
Αξιολόγηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
31. Στην περίπτωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις. Θα μπορούσε να γίνει περιορισμένη χρήση δεικτών απόδοσης στην έρευνα και στη διδασκαλία. Οι δείκτες αυτοί όμως θα έπαιζαν τον ρόλο βοηθητικών εργαλείων και όχι αυτοσκοπού. Επίσης θα μπορούσαν οι καθηγητές να αξιολογήσουν την διδασκαλία τους, όπως για παράδειγμα θα μπορούσε να γίνει :
(α) ενδελεχής εξέταση της εκπαιδευτικής ύλης που υπάρχει για κάθε μάθημα. Η εξέταση αυτή θα πρέπει να σεβαστεί την ελευθερία στην ερμηνεία και να αφορά μόνο την ποιότητα της δομής και των χρησιμοποιούμενων υλικών.
(β) εξέταση των διαδικασιών αξιολόγησης, με συντονισμό από τρίτους.
(γ) παρακολούθηση μαθήματος από συναδέλφους καθηγητές σε περιορισμένο βαθμό.
(δ) αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές.
(ε) αξιολόγηση των πελατών από τρίτους (π.χ. βασικούς εργοδότες).
32. Η αξιολόγηση της έρευνας είναι ευκολότερη απ’ ότι της διδασκαλίας γιατί σχεδόν πάντα τα αποτελέσματα δημοσιεύονται. Υπάρχει ανάγκη η αξιολόγηση να προάγει την ανάγκη στην Ελλάδα για μια ισχυρή επιστημονική βάση η οποία θα αναπτύξει τη θεωρία, θα βελτιώσει την πρακτική που ακολουθείται και θα συμβάλλει στην αποκατάσταση και αναβάθμιση του ανεκτίμητου ιστορικού πολιτισμού της Ελλάδος. Ο ρόλος της αξιολόγησης είναι συνήθως περισσότερο καθαρκτικός παρά αναπτυξιακός αν και έτσι βοηθάει στον εντοπισμό της κακής ή ανύπαρκτης απόδοσης και στη λήψη διορθωτικών μέτρων.
33. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ειδικό κέντρο αξιολόγησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το οποίο θα είναι αυτόνομο και θα παρέχει συμβουλές και γνωμοδοτήσεις για μεθόδους αξιολόγησης και θα παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα και δικαιοσύνη των τρόπων αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται από το σύστημα. Άλλα κράτη έχουν προσλάβει ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες για την διεξαγωγή μελετών που αφορούν την ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας.
Αξιολόγηση Σχολείων
34. Η αξιολόγηση σχολείων επιβάλλεται να ενθαρρύνει τα σχολεία να χρησιμοποιούν την ελευθερία τους προς αποφυγή μιας αποκλειστικής εξάρτησης από ένα εθνικό πρόγραμμα διδασκαλίας που έχει επιβληθεί. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την αυτοαξιολόγηση που θα χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία για την αυτοβελτίωση των σχολείων και επιπροσθέτως για να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για εξωτερική/αντικειμενική αξιολόγηση. Είναι απαραίτητο να συσχετίζεται με ένα τεκμηριωμένο σκεπτικό για το ρόλο του καθηγητή και τους στόχους της διδασκαλίας. Μια ενισχυμένη συμβουλευτική υπηρεσία πρέπει να παίξει κάποιο ρόλο στην πορεία της εξωτερικής αυτής αξιολόγησης. Οι αξιολογήσεις πρέπει να διαβιβάζονται σε σχολικές επιτροπές και τοπικές αρχές. Η διαδικασία αξιολόγησης θα πρέπει να εφαρμοσθεί και στην ιδιωτική εκπαίδευση.
Εξετάσεις και αξιολόγηση των μαθητών
35. Η αξιολόγηση των μαθητών πρέπει να βασίζεται σε μια συνεχή εκτίμηση της εργασίας τους με αντικειμενικά και συγκριτικά κριτήρια. Γι’ αυτό το σκοπό, απαιτείται η δημιουργία "τυποποιημένων εθνικών εργαλείων επίτευξης" που θα χρησιμοποιούνται παραπλεύρως των αξιολογήσεων των δασκάλων/καθηγητών και τις επιτεύξεις των μαθητών. Η βαθμολογική αυτή εκτίμηση θα είχε παιδαγωγικούς και διαγνωστικούς στόχους, αλλά ταυτόχρονα θα επέτρεπε την βαθμολογική εκτίμηση του κάθε σχολείου όπως και του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά.
36. Πριν δημιουργηθούν αυτά τα "εργαλεία", επιβάλλεται να οριοθετηθούν οι στόχοι της εκπαίδευσης σε κάθε επίπεδο και σε κάθε μάθημα ούτως ώστε οι καθηγητές/δάσκαλοι να έχουν την ευκαιρία εκπλήρωσης των στόχων αυτών, και ταυτόχρονα να χρησιμοποιούνται ως αφετηρία αξιολόγησης. Αυτή η διαδικασία θα ενισχύσει έναν τρόπο διδασκαλίας με επιδιωκόμενους στόχους που θα αφήνει περιθώριο πρωτοβουλίας στους μαθητές και δασκάλους/καθηγητές. Θα είναι βέβαια ασυμβίβαστη με την πρακτική που απαιτεί τη χρήση ενός και μόνο συγγράμματος για την κάλυψη της ύλης.
37. Τα στοιχεία της εμπειρογνωμοσύνης πρέπει να συναθροιστούν για να παρέχουν ένα τεχνικό υπόβαθρο ως προς τις ανωτέρω εξελίξεις αλλά μετά από πλήρεις διαβουλεύσεις με εκπροσώπους των καθηγητών/δασκάλων. Τα ίδια τα σχολεία και οι καθηγητές/δάσκαλοί τους, θα πρέπει να αναλαμβάνουν την τήρηση αυτών των διαδικασιών. Ο έλεγχος των αποτελεσμάτων αυτών των διαδικασιών, είναι αναγκαίο να διεκπεραιώνεται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, ώστε να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα.
38. Οι διακανονισμοί που αφορούν τον παρόντα τρόπο αξιολόγησης, με τον οποίο απονέμονται τα απολυτήρια γυμνασίου και λυκείου, είναι ανεπαρκείς διότι δεν εγγυώνται την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων αλλά ούτε και ένα "μίνιμουμ" σύγκρισης. Γι’αυτό το λόγο, επιβάλλεται η αντικατάστασή τους από αξιολόγηση βασισμένη πάνω σε εθνική κριτήρια χωρίς αυτό να εννοεί την επαναφορά των τελικών εξετάσεων. Οι αξιολογήσεις των μαθητών από δάσκαλους/καθηγητές θα πρέπει να γίνονται σε συνδυασμό με τα ανωτέρω αποτελέσματα, ώστε η απονομή του σχολικού απολυτηρίου να παρέχει σαφείς πληροφορίες, σχετικά με τις επιδόσεις του κάθε μαθητή, για να μπορεί κανείς να σχηματίζει απόψεις ως προς την εκπαιδευτική ή επαγγελματική του σταδιοδρομία.
39. Οι πανελλαδικές εξετάσεις για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενθαρρύνουν έναν υπερσυγκεντρωτισμό στα εξεταζόμενα μαθήματα, αρχίζοντας από το δεύτερο χρόνο του λυκείου - κάτι που δεν ενθαρρύνει έναν σωστό τρόπο εργασίας και στο λύκειο και στο πανεπιστήμιο. Το απολυτήριο πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των μαθημάτων, που έχει παρακολουθήσει ο/η μαθητής/τρια, σε συνάρτηση με τα αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων. Οι εξετάσεις αυτές πρέπει να ελέγχονται ώστε να αίρεται η πλεονάζουσα βαρύτητα της αποστήθισης και να δοκιμάζεται η ικανότητα του εξεταζόμενου ως προς την εφαρμογή ενός κριτικού και δημιουργικού πνεύματος στη γνώση.
40. Με την αυτόματη προαγωγή μπορεί να αποφεύγονται τα σφάλματα της συχνής επανάληψης φοίτησης, αλλά μπορεί επίσης να αποδειχθεί ασύμφορη για μαθητές/τριες με μαθησιακές δυσκολίες. Η ειδική βοήθεια, σε τέτοιου είδους μαθητές, που θα συμπεριλαμβάνει και την παροχή συμβουλών, θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο απαιτεί αρκετή προσπάθεια από άποψη προετοιμασίας εκ μέρους των δασκάλων/καθηγητών και γι’αυτό το λόγο πρέπει να τους παραχωρηθεί επιπλέον χρόνος για την εκτέλεση του έργου. Η φυσιολογική μείωση του αριθμού των μαθητών μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος μιας τέτοιας πρακτικής αντί μιας αυτόματης μείωσης στο μέγεθος των τμημάτων.
Β. Συγκεκριμένες παρατηρήσεις για τα επίπεδα της παιδείας
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
41. Αρκετά θέματα προκύπτουν σχετικά με την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ζήτηση για το επίπεδο αυτής της εκπαίδευσης είναι μεγάλη μολονότι η αγορά εργασίας δεν έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει όλους τους πτυχιούχους σε δουλειές αντίστοιχες με το επίπεδό τους. Συμμεριζόμαστε τη γνώμη γονέων, φοιτητών και πολλών άλλων ατόμων της ελληνικής κοινωνίας που πιστεύουν ότι, παρόλο που δεν υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές, η Ελλάδα θα έχει κέρδος από έναν πληθυσμό με υψηλό επίπεδο παιδείας, ιδιαίτερα εάν οι μεταρρυθμίσεις γίνουν στο περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας της διδασκόμενης ύλης, σε όλα τα επίπεδα, ώστε να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα και πρωτοβουλία που θα επαυξήσουν την οικονομική διαφοροποίηση και αποδοτικότητα.
42. Όμως, προς το παρόν, η ζήτηση αντιμετωπίζεται περισσότερο ακολουθώντας τις (αυτό που ονομάζουμε) αρχές μιας "μηχανιστικής ισότητας", παρά βάσει ενός σχεδιασμού του ανθρωπίνου δυναμικού ή της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει τουλάχιστον να γίνει μια προσπάθεια ενδεικτικού σχεδιασμού που θα λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες τάσεις. Προτείναμε προηγουμένως ότι περισσότερες θέσεις θα μπορούσαν να χρηματοδοτούνται από τις τοπικές αρχές και από ιδιωτικές προσφορές. Επιπροσθέτως, εάν τα ΤΕΙ προσφέρουν μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου, κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση της ζήτησης. Εάν τα πανεπιστήμια αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη από ακαδημαϊκής, οικονομικής και θεσμικής πλευράς, θα είναι επίσης δυνατή η ανάπτυξη μιας τριτοβάθμιας ιδιωτικής εκπαίδευσης που θα παράγει τελειόφοιτους/πτυχιούχους με τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα όπως αυτά που έχουν οι πτυχιούχοι κρατικών πανεπιστημίων, αλλά χωρίς καμία επιβάρυνση για το φορολογούμενο και μόνο μετά από αυστηρό έλεγχο πιστοποίησης των σπουδών. Γνωρίζουμε όμως ότι προτείνοντας μία τέτοιου είδους ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση θα έλθουμε σε αντίθεση με το βαθιά ριζωμένο πιστεύω ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να μείνει δημόσιο αγαθό. Ο περιορισμός που αφορά την αναγνώριση των διδακτορικών πτυχίων από αναγνωρισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής, για τους αποφοίτους που δεν έχουν το ισχύον αναγνωρισμένο ελληνικό πτυχίο, πρέπει, πάντως, να καταργηθεί, όπως απαιτείται από τις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Περαιτέρω μέτρα ως προς την αντιμετώπιση της ζήτησης θα περιλαμβάνουν την πιστοποίηση για την αναβάθμιση των τμημάτων ΤΕΙ, στα οποία αναφερόμεθα στη συνέχεια.
43. Παρά τη μεγάλη ζήτηση, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες ενός πληθυσμού που πιστεύει και υπολογίζει τόσο πολύ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι παρακάτω παρατηρήσεις σηματοδοτούν την κριτική που αφορά την ακαδημαϊκή συμπεριφορά. Παρατηρήσαμε τα εξής:
- η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην κοινωνική ζήτηση, με επακόλουθα έναν νοσηρό ανταγωνισμό για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που επηρεάζει την ποιότητα της παιδείας στα λύκεια και τις ακαδημαϊκές συνήθειες των φοιτητών στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
- μερικά καλώς πληροφορημένα άτομα πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να εισαχθούν περισσότεροι φοιτητές διότι ο μέσος όρος διδασκαλίας των καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι πάνω από 3-5 ώρες την εβδομάδα. Υπάρχουν όμως δικαιολογημένα παράπονα ότι οι μεγάλες αυξήσεις των εισακτέων φοιτητών γίνονται από το Υπουργείο μονόπλευρα και χωρίς καμία προειδοποίηση.
- τα πανεπιστήμια παραλαμβάνουν ικανούς μαθητές αλλά πολλοί από αυτούς "εκπαιδεύονται/καταρτίζονται" αντί να "μορφώνονται", εξ αιτίας μιας διδασκόμενης ύλης που εξαρτάται από ένα μόνον σύγγραμμα και "σημειώσεων" μαθημάτων που έχουν γραφτεί επ’ αμοιβή από τους καθηγητές τους.
- επειδή τα βιβλία είναι δωρεάν, οι φοιτητές δεν χρησιμοποιούν συχνά τη βιβλιοθήκη. Τα χρήματα που χρησιμοποιούνται για τα βιβλία που προσφέρονται δωρεάν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά βιβλίων στις βιβλιοθήκες.
- οι δομές των τμημάτων παραμένουν τόσο στεγανές ώστε η παροχή κοινών ή δια-τμηματικών πτυχίων να είναι αδύνατη.
- οι σπουδαστές δεν είναι ελεύθεροι να επιλέγουν μαθήματα της αρεσκείας τους. Τα συστήματα με "μονάδες κατοχύρωσης" (credit unit) μπορεί να μειονεκτούν αλλά επιτρέπουν μια ελευθερία κινήσεως μεταξύ ακαδημαϊκών προτιμήσεων.
- επιτρέπεται στους σπουδαστές να συνεχίζουν δωρεάν, χωρίς την πληρωμή διδάκτρων, ακόμη και μετά από αποτυχία στα μαθήματά τους. Κάποια ρύθμιση χρειάζεται ώστε τα πανεπιστήμια να μπορούν να απαλλαγούν από τους ανεπαρκείς και απρόθυμους σπουδαστές ίσως με κάποια συνολική μέθοδο αξιολόγησης στο τέλος του δεύτερου έτους των σπουδών τους. Ξέρουμε ότι η προσπάθεια που έγινε για την εισαγωγή μιας τέτοιας ρύθμισης αποσύρθηκε εξ αιτίας της ισχυρής αντίθεσης που παρουσιάστηκε. Τέτοιες καταχρήσεις στη συνέχιση των σπουδών θα πρέπει να αποθαρρύνονται με την επιβολή διδάκτρων εφόσον και η δεύτερη προσπάθεια του φοιτητή για προαγωγή δεν έχει αποτέλεσμα.
- η παρουσία "αδρανών" φοιτητών επιτρέπεται ίσως διότι είναι μια μέθοδο "στάθμευσης" (parking) των νέων ή, σε μερικές περιπτώσεις, όχι των τόσο νέων ατόμων, που θα ήταν αλλιώς άνεργοι. Τα πανεπιστήμια όντως παρέχουν ένα είδος ταυτότητας για τη νεολαία που θα μπορούσε αλλιώς να είναι απλά "άνεργη". Όμως, εξ αιτίας του ότι η μετακίνηση δια μέσου του συστήματος επιβραδύνεται κατ’ αυτό τον τρόπο, κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότερες εισαγωγές. Επιπροσθέτως, αφού ο αριθμός των αδρανών φοιτητών δεν έχει καταγραφεί με ακρίβεια, ο καταμερισμός θέσεων εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας είναι διαστρεβλωμένος.
44. Έχουμε πληροφορίες και όχι μόνο από φοιτητές, για την αμέλεια, ως προς τα φροντιστηριακά καθήκοντα και αυτά της διδασκαλίας εκ μέρους μερικών καθηγητών με τους οποίους είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε μορφή συμβουλευτικής ή άλλης επαφής. Πιστεύουμε ότι μια αξιολόγηση του τρόπου διδασκαλίας σε όλη την κλίμακα θα είναι δίκαιη για όσους εκπληρούν σωστά τα καθήκοντα διδασκαλίας και θα ενθαρρύνει τους καθηγητές ("senior academics") να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής ύλης, και στην αποτελεσματική διοργάνωση της διδασκαλίας και ομαδικής εργασίας για τους φοιτητές. Κατ’ αυτό τον τρόπο, θα τους παρέχεται η οποιαδήποτε βοήθεια που έχουν ανάγκη. Εάν η άσκηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες των φοιτητών, τότε θα υπάρξει επιδοκιμασία των πανεπιστημίων από το κοινωνικό σύνολο και υποστήριξη καλύτερων συνθηκών εργασίας για το εκπαιδευτικό τους προσωπικό.
45. Κατανοούμε ότι το δικαίωμα για δωρεάν παιδεία είναι κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα. Αλλά, καθώς φαίνεται, αυτό δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα για δωρεάν σίτιση, διαμονή και βιβλία - που συνολικά αναδεικνύουν την δημιουργία ενός "οικοτροφείου" (pensionariat) νέων που είναι εξασθενητικός παράγοντας για την καλή και σωστή λειτουργία της εκπαίδευσης.
46. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ώριμα ιδρύματα που θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να χαράζουν τη δική τους μελλοντική πορεία χρησιμοποιώντας τους πόρους που τους αναλογούν μέσα από ένα αποτελεσματικό και διαφανές πλαίσιο εθνικού σχεδιασμού και με υπευθυνότητα που θα κατοχυρώνεται από τις πάγιες διαδικασίες αξιολόγησης
47. Ωστόσο, η αυτοδιοίκηση μεταφέρει τα όποια προβλήματα διαχείρισης στην εσωτερική της δομή και ως εκ τούτου, προκύπτουν τα εξής:
- εξωτερικές ομάδες ατόμων, όπως εργοδότες, θα μπορούσαν να ασχοληθούν με τα πανεπιστήμια, ιδρύοντας ίσως ομάδες παροχής συμβουλών που θα είχαν τη δυνατότητα ενίσχυσης του κύρους των πανεπιστημίων.
- μεγαλύτερες ελευθερίες για τα πανεπιστήμια σημαίνουν τη δημιουργία αποτελεσματικής διαχείρισης και σχεδιασμού μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Αυτό ίσως οδηγήσει στη μετατόπιση καθηκόντων προς την κατεύθυνση της πρυτανείας, η δε σχέση που θα προκύψει με τις συγκλήτους σε θέματα λήψης αποφάσεων θα χρειαστεί μια εκ νέου οριοθέτηση.
- οι περισσότερο φωτισμένες μέθοδοι διδασκαλίας, η σωστή πανεπιστημιακή διοίκηση και αξιολόγηση απαιτούν τη θέσπιση ενός καλά οργανωμένου συστήματος κατάρτισης καθηγητών και διοικητικής ιεραρχίας.
Πανεπιστήμια και ΤΕΙ
48. Η απαίτηση των μη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΙ) για το δικαίωμα παροχής πτυχίων ισοδύναμων με τα πανεπιστημιακά, δεν διαφέρει από τον γνωστό τρόπο εξέλιξης των πραγμάτων στα περισσότερα κράτη. Είναι κάτι που συμβαίνει ήδη και σε κάποιες άλλες χώρες όπου υπάρχει μια Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δύο επιπέδων.
49. Δύο ξεχωριστά ερωτήματα προκύπτουν από τέτοιου είδους απαιτήσεις. Πρώτον, ποιος είναι ο σκοπός και ο χαρακτήρας του προγράμματος σπουδών που προσφέρεται; Αυτό εξαρτάται από τον προσδιορισμό που έχει δοθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε επίπεδο παροχής πτυχίων. Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει ως προς το εάν τα μαθήματα που προσφέρονται είναι πράγματι πτυχιακού επιπέδου.
50. Ως προς το πρώτο ερώτημα, μπορούμε να πούμε ότι οι βασικές δραστηριότητες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πηγάζουν από την παραγωγή και χρήση γνώσης που ελέγχεται, επαληθεύεται και εφαρμόζεται σύμφωνα με τους κανόνες τεκμηρίωσης και απόδειξης που δημιουργούν οι ακαδημαϊκοί. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, η ακαδημαϊκή δημιουργία γνώσης έχει τη σφραγίδα της αλληλεπίδρασης με εξωτερικές πηγές. Στη διδακτική της λειτουργία η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνίσταται σε μεταλυκειακές σπουδές που ολοκληρώνονται σε ιδρύματα στελεχωμένα με επιστήμονες που απασχολούνται ή έχουν εμπειρίες από γνώση που παράγεται από έρευνα ή μελέτη. Σε πολλές χώρες, αυτή η αποστολή, με αυτόν τον τρόπο επιτελούμενη, διέπει τα ιδρύματα/σχολές των οποίων οι διδάσκοντες ενδιαφέρονται περισσότερο για την εφαρμογή και αφομοίωση του μαθήματος παρά για την προαγωγή της γνώσης, η εργασία των οποίων, ωστόσο, βασίζεται στη σύγχρονη έρευνα, ανάπτυξη και επιστημονική μελέτη.
51. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στις εργασίες πτυχιακού επιπέδου, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στην κατοχή διδακτορικού τίτλου, κάτι που άλλωστε συζητείται και σε άλλες χώρες κατά πόσο είναι αναγκαίο προσόν για διδασκαλία στο επίπεδο σπουδών για την απόκτηση πρώτου πτυχίου. Όταν έχουμε να κάνουμε με μεταπτυχιακές σπουδές , εφαρμόζεται ένα άλλο σκεπτικό.
52. Δεδομένου του ευρέος πεδίου της διδασκαλίας και των προσόντων του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ, είναι αναγκαίο να εξειδικεύσουμε τα απαραίτητα προσόντα για κάθε τύπο προγράμματος και θα ήταν κατά κάποιο τρόπο απρόσφορο να συσχετίζονται είτε οι μισθολογικές κλίμακες είτε οι ακαδημαϊκοί τίτλοι με τους πανεπιστημιακούς. Ιδιαίτερα, τον τίτλο του "καθηγητή πανεπιστημίου" θα μπορούσαν να διατηρήσουν εκείνοι που έχουν αποδείξει ότι ηγούνται, πέρα από τα όρια της δικής τους σχολής, στην επιστημονική κατάρτιση και ερευνητική εργασία στον τομέα που τους αφορά.
53. Είναι δυνατόν ένα ορισμένο έργο των ΤΕΙ να προσδιορισθεί εν μέρει ως τριτοβάθμια εκπαίδευση ως προς τη διδακτική ύλη και τους στόχους της διδασκαλίας. Το να αξιολογήσουμε τις σπουδές που αυτά παρέχουν σήμερα ήταν πέρα από τους στόχους μας. Αλλά παραμένει η ποιοτική διάσταση. Η έγκριση σπουδών επιπέδου πτυχίου θα μπορούσε να προϋποθέτει διαδικασίες πιστοποίησης κατά τις οποίες: θα υποβάλλονται σε κρίση και τα αντικείμενα της διδασκόμενης ύλης και η διδασκόμενη ύλη, θα διαπιστώνονται τα προσόντα των διδασκόντων, θα ελέγχεται ο τρόπος αξιολόγησής τους, και εάν καθίσταται δυνατόν, θα υπάρχει απευθείας παρακολούθηση της διδασκαλίας από άποψη ποιότητας. Χρειάζεται να θεσπιστούν μηχανισμοί που θα διασυνδέσουν τα ΤΕΙ, τα πανεπιστήμια και τα επαγγέλματα για τα οποία προορίζονται. Αυτές οι διαδικασίες έχουν καταστεί αποτελεσματικές σε άλλες χώρες. Ελπίζουμε ότι σπουδές ενός τέτοιου επιπέδου θα προσφέρονται όλο και περισσότερο και θα πιστοποιούνται όπως απαιτείται.
54. Τονίζουμε ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα ΤΕΙ θα μπορούσαν "να γίνουν πανεπιστήμια". Οι επικυρώσεις θα αφορούν τις σπουδές, και όχι ολόκληρα τα ιδρύματα.
55. Η αναγνώριση των ΤΕΙ, βάσει αυτών των αυστηρών όρων, θα παράσχει πολλά πλεονεκτήματα. Θα προσέθετε στο απόθεμα των αναγνωρισμένων, εάν όχι των πλέον προτιμητέων, σπουδών σε μια εποχή που η πίεση στα πανεπιστήμια για σπουδές είναι μεγάλη. Θα υπήρχε η δυνατότητα για μια σειρά μαθημάτων, που απαιτούν επιστημονική έρευνα για τη λύση πρακτικών προβλημάτων, να δοκιμάζονται και να αναγνωρίζονται για την εκπαιδευτική τους αξιοπιστία. Η δυνατότητα πιστοποιήσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των εισαγομένων φοιτητών στα ΤΕΙ καθώς και αυτή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Θα μπορούσε επίσης να θέσει επί τάπητος το μείζον θέμα της σημασίας και της ποιότητας της διδασκαλίας στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης.
Τα σχολεία
56. Παρά τη μεγάλη εμπιστοσύνη στη δύναμη της εκπαίδευσης, ο πολύς κόσμος γενικά αποδοκιμάζει τις παροχές που στηρίζονται στα χρήματα. Η παρακολούθηση φροντιστηρίων ή τα ιδιωτικά μαθήματα αποτελούν για κάθε σπιτικό εύλογη καταδίκη των δημόσιων σχολείων.
57. Τα σχολεία αντιμετωπίζουν το μεγάλο βάρος της γραφειοκρατικής εξουσίας σε αντιπαράθεση προς το έργο της διαπαιδαγώγησης και το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης. Οι εκπαιδευτικοί απομακρύνονται από το επάγγελμά τους εξ αιτίας ενός προγράμματος, εθνικά προσδιορισμένου, το οποίο εν μέρει κατακρίνουν και δεν αφήνει περιθώρια για πρωτοβουλία ή ανάπτυξη. Η εξουθενωτική πίεση από τον ανταγωνισμό για τα πανεπιστήμια καταδυναστεύει τις δυο τελευταίες τάξεις του λυκείου και υπονομεύει την εκπαίδευση που έχει δοθεί στις προηγούμενες τάξεις, αφού αυτή στηρίζεται στην επιδεξιότητα των μαθητών να απομνημονεύουν ολόκληρα αποσπάσματα από την προκαθορισμένη ύλη των σχολικών βιβλίων.
58. Πολύ λίγα σχολεία δείχνουν σημάδια ζωτικότητας. Οι εργασίες των μαθητών δεν εκτίθενται. Τα σχολεία στεγάζονται σε μονότονα κτίρια χωρίς στοιχεία που να δείχνουν ότι ανήκουν σε επαγγελματίες ή μαθητές. Οι φθορές του εξοπλισμού είναι το σύμπτωμα της αποξένωσης από το σχολείο. Η αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να συμπεριλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαχείριση των σχολείων για να αναπτύξουν το αίσθημα του καθήκοντος και της υπευθυνότητας. Μερικά σχολεία, ωστόσο, σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές φαίνεται να αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και επιδεικνύουν μία εφευρετικότητα ως προς τη διάθεση των πόρων. Αυτά τα σχολεία όμως δεν είναι σε θέση να προσφέρουν στους μαθητές τους εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον συγχωνεύσεις σε μεγαλύτερα σχολεία φαίνονται αναπόφευκτες για εκπαιδευτικούς λόγους, αν και αναγνωρίζουμε πλήρως την κοινωνική αξία του σχολείου του χωριού. 

Υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων
59. Υπάρχουν εντυπωσιακές διαφορές μεταξύ σχολείων σχετικά με την επάρκεια της κτιριακής τους υποδομής, την ποιότητά της, τη χαρακτηριστική της αρχιτεκτονική και το φυσικό περιβάλλον για την εκμάθηση και διδασκαλία. Διαφέρουν επίσης ως προς την ποιότητα του εξοπλισμού, τα εποπτικά μέσα και τη γενική συντήρηση.
60. Ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, πολλά σχολεία λειτουργούν κάτω από απαράδεκτες συνθήκες, με δύο ή τρεις βάρδιες διδασκαλίας. Όλοι οι χώροι: εργαστήρια, αίθουσες καθηγητών, αποθήκες ακόμη και διάδρομοι έχουν διαρρυθμισθεί για να καλύψουν διδακτικές ανάγκες. Κανόνες υγιεινής και ασφαλείας δεν φαίνεται να λαμβάνονται υπόψη.
61. Ένα πρόγραμμα εθνικής προτεραιότητας για τη βελτίωση των συνθηκών αυτών, με πόρους ειδικά διατιθεμένους για το σκοπό αυτό, χρειάζεται επειγόντως. Η ευθύνη για τη συντήρηση και τις επισκευές πρέπει να παραμείνει στα χέρια των τοπικών αρχών, αλλά οι πρωτοβουλίες και των σχολείων και των τοπικών αρχών ως προς την εξασφάλιση κάποιας βελτίωσης είναι απαραίτητο να προωθηθούν, τα δε εμπόδια νομικής και διοικητικής φύσεως θα πρέπει να ξεπεραστούν. Επιπροσθέτως, η χρήση των πόρων, που παρέχονται από συλλόγους γονέων και τοπικές επιχειρήσεις, πρέπει να ενθαρρύνεται. Το Υπουργείο επιβάλλεται να διαθέτει τα αντίστοιχα συμπληρωματικά κονδύλια για τέτοια έργα. Τέτοιου είδους ενέργειες θα ενθαρρύνουν την αίσθηση ευθύνης από πλευράς των τοπικών παραγόντων για τα δικά τους σχολεία και θα οδηγήσουν στην εμπέδωση ενός αισθήματος ιδιοκτησίας του οποίου η έλλειψη είναι προφανής.
Η διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων
62. Τα προγράμματα μαθημάτων θα πρέπει να συντάσσονται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να λαμβάνονται υπόψη η ευρεία κλίμακα ικανοτήτων και ενδιαφερόντων των μαθητών, καθώς επίσης και οι τοπικές συνθήκες και ανάγκες. Οι δυνατότητες για ατομικές επιλογές ευρείας μορφής επιβάλλεται να συνοδεύονται και από την ατομική παροχή συμβουλών στον/στην μαθητή/τρια από τους καθηγητές/δασκάλους τους. Υπάρχει μια έμφαση στην κλασική παιδεία που ευνοεί τη θεωρία αντί της πράξης. Ο τρόπος διδασκαλίας δεν προετοιμάζει για την περαιτέρω εκμάθηση που συσχετίζεται με την πρακτική εξάσκηση. Η μεταρρύθμιση του προγράμματος μαθημάτων πρέπει να στοχεύει στο γεφύρωμα αυτών των χασμάτων και ιδιαίτερα εκείνου του χάσματος που υπάρχει μεταξύ απομνημόνευσης και βασικών ικανοτήτων. Η ικανότητα για ανάλυση και η κριτική σκέψη πρέπει να είναι προτεραιότητες, καθώς επίσης και η ικανότητα να παίρνει κανείς πρωτοβουλίες και να συνδυάζει τη θεωρία με την πράξη. Η ελεύθερη αγορά βιβλίων και η ελευθερία επιλογής μεταξύ εγκεκριμένων βιβλίων είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις ανάπτυξης των αναλυτικών προγραμμάτων.
63. Το παρόν σύστημα εκπαίδευσης δίνει προτεραιότητα σε μη δημιουργικούς και μονόπλευρους τρόπους διδασκαλίας και εμποδίζει την πρωτοβουλία και τη δημιουργικότητα. Το σύστημα αυτό δεν θα αλλάξει απλώς και μόνο με την αλλαγή της πολιτικής που απαιτεί τη χρήση ενός και μόνο βιβλίου για την κάλυψη της διδασκόμενης ύλης. Απαιτούνται δύο τρόποι προσέγγισης ώστε να εξασφαλιστεί η ενέργεια της εκμάθησης. Πρώτον, τα σχολικά βιβλία θα πρέπει να μετατραπούν σε εγχειρίδια για το δάσκαλο που θα επιτρέπουν την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας του. Υπάρχει μεγάλη εμπειρία σε τέτοιου είδους εγχειρίδια σε πολλές άλλες χώρες. Δεύτερον, η αρχική και συνεχιζόμενη κατάρτιση θα πρέπει να εξοικειώσει τους καθηγητές/δασκάλους με δημιουργικούς τρόπους προσέγγισης της διδασκαλίας. Το υψηλό ποσοστό μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο στις λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές μπορεί να ελαττωθεί εάν το πρόγραμμα μαθημάτων προσανατολιστεί προς τις τοπικές ανάγκες και εάν στο ωρολόγιο πρόγραμμα ληφθεί υπόψη η αναγκαιότητα των μαθητών να συμμετέχουν στις επαγγελματικές οικογενειακές δραστηριότητες. Η χρήση της "εκπαίδευσης εξ αποστάσεως" θα ανακούφιζε τους μαθητές των απομακρυσμένων περιοχών από το βάρος που δημιουργεί η μετακίνηση όταν πρόκειται για μεγάλες αποστάσεις.
64. Είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός ιδρύματος σε κεντρικό επίπεδο το οποίο θα κάνει εισηγήσεις και θα κατευθύνει τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο θα μπορούσε να εκπληρώσει τον ρόλο αυτό εάν οι αρμοδιότητές του επαναπροσδιορίζονταν και αν η δομή του άλλαζε ριζικά. Η παρούσα ενασχόλησή του με τη συγγραφή βιβλίων θα πρέπει να μετατραπεί σε ευθύνη για τον προσδιορισμό των βασικών στόχων των προγραμμάτων. Η εργασία αυτή θα πρέπει να είναι στη διάθεση των καθηγητών/δασκάλων και να βοηθά για τη χάραξη κατευθυντηρίων αξόνων τόσο για τους συγγραφείς των βιβλίων όσο και για τους εκπαιδευτικούς.
Η εκπαίδευση και διαρκής επιμόρφωση καθηγητών/δασκάλων
65. Οι δάσκαλοι δημοτικών σχολείων συνήθως καταρτίζονταν σε ακαδημίες διετούς φοίτησης αλλά τώρα ακολουθούν σπουδές τετραετούς φοίτησης. Επειδή πολλοί πρέπει να περιμένουν πάνω από δέκα χρόνια για το διορισμό τους (με το σύστημα της επετηρίδας), σχετικά ηλικιωμένοι δάσκαλοι, των οποίων η γνώση έχει καταστεί ξεπερασμένη, εισέρχονται στο διδακτικό σώμα. Τα ικανότατα νέα στελέχη έχουν συνήθως για πολύ καιρό απασχοληθεί σε διαφορετική εργασία. Η διαρκής επιμόρφωση παρέχεται σε μία μικρή μειοψηφία δασκάλων. Οι νέοι θεσμοί, ιδιαίτερα τα ΠΕΚ, θα αντιμετωπίσουν την τεράστια ανάγκη για επιμόρφωση μόνο εάν η δυνατότητά τους για παροχή επιμόρφωσης αυξηθεί κατά πολύ και οι δάσκαλοι πεισθούν να την αξιοποιήσουν. Τα σχολεία θα πρέπει να είναι σε θέση να αντικαθιστούν τους δασκάλους που επιμορφώνονται.
66. Οι καθηγητές γυμνασίων και λυκείων έχουν αποκτήσει ελάχιστη διδακτική κατάρτιση. Πολλοί από αυτούς που υπηρετούν ήδη δεν έχουν καθόλου. Η ανάγκη για παιδαγωγική κατάρτιση και συνεχή επιμόρφωση είναι πολύ μεγάλη και επιτακτική δεδομένου ότι ο διορισμός γίνεται από την επετηρίδα μετά από μακρόχρονη αναμονή.
67. Ένας εθνικός σχεδιασμός για διαρκή επιμόρφωση, θα μπορούσε να σχεδιαστεί και να γνωστοποιηθεί. Θα πρέπει να επιτρέπεται στους καθηγητές να επιλέγουν οι ίδιοι τα κέντρα στα οποία θα επιμορφώνονται. Οι επιμορφωτές των καθηγητών έχουν και οι ίδιοι ανάγκη από επιμόρφωση. Θα πρέπει να θεσπισθεί κάποια πολιτική για την επαγγελματική βελτίωση όλου του εκπαιδευτικού προσωπικού ιδιαίτερα εάν πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις στο πρόγραμμα, στην αξιολόγηση και στη διαχείριση.
68. Ενα τέτοιο μέτρο, όμως, θα δημιουργήσει προβλήματα, εάν δεν συνοδεύεται από μια νέα εκπαιδευτική πολιτική που θα αφορά τον τρόπο πρόσληψης καθηγητών και τις διαδικασίες προαγωγών. Ιδιαίτερα, η επετηρίδα πρέπει να καταργηθεί, αλλά ορισμένα στοιχεία της πρέπει να παραμείνουν, όπως η προτεραιότητα λόγω ετών αναμονής που πρέπει να ισχύει ως ένας από τους πολλούς συντελεστές που θα λαμβάνονται υπόψη. Λαμβανομένου υπόψη του μεγάλου αριθμού των αναμενόντων διορισμό, η επετηρίδα επιβάλλεται να μειωθεί και να γίνονται διορισμοί με επιλεκτικά κριτήρια. Όσοι επιλεγούν θα πρέπει να αξιολογούνται για την προσωπική τους εργασιακή εμπειρία κατά το διάστημα της αναμονής του διορισμού τους και για τις προσπάθειές τους να αξιοποιούν τα προσόντα τους. Η εμπειρία από την εργασία εκτός σχολείου θα μπορούσε να αποτελέσει πλεονέκτημα στο χώρο της παιδείας.
69. Τελικά, τα κριτήρια για την προαγωγή σε θέσεις διευθυντών χρειάζονται αναθεώρηση. Οι προτάσεις μας για μεγαλύτερη αυτονομία θα απαιτήσουν σημαντικά επαγγελματικά και διοικητικά προσόντα, και κατάλληλη επιμόρφωση. Η αρχαιότητα θα μπορεί να είναι και πάλι ένας από τους παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
Επαγγελματική και τεχνική εκπαίδευση
70. Η οργάνωση της τεχνικής εκπαίδευσης είναι, όπως και σε άλλες χώρες, πολύπλοκη. Εκτός από το Υπουργείο Παιδείας, υπάρχουν και άλλα υπουργεία που οργανώνουν τα προγράμματά τους, όπως επίσης οι επιχειρήσεις και οι βιομηχανίες. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για καλύτερη πληροφόρηση και διορατικότητα σχετικά με την παροχή αυτών των υπηρεσιών. Το Υπουργείο Παιδείας, ο Οργανισμός Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΟΕΕΚ) και ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) πρέπει να εκπονήσουν μια εις βάθος μελέτη για όλη την κλίμακα αυτών των παροχών. Η Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (Γ.Γ.Λ.Ε.) θα πρέπει επίσης να συμμετέχει σ’αυτή την μελέτη. Θα πρέπει ιδιαίτερα να ερευνηθεί:
α. Η συνάφεια των υπαρχόντων προγραμμάτων σπουδών για τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Ο ρόλος της Β/θμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης χρειάζεται να αποσαφηνισθεί, καθώς και οι αλληλοεξαρτήσεις των λυκείων, γενικών πολυκλαδικών και τεχνικών, και των ΙΕΚ.
β. H αλληλοεξάρτηση της αρχικής εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης μέσα στην επιχείρηση ή υπηρεσία (συνεχιζόμενη κατάρτιση).
γ. Η αλληλοεξάρτηση των σχολικών και των εξωσχολικών προγραμμάτων.
71. Η επιλογή σπουδαστών για επαγγελματικά και τεχνικά προγράμματα βασιζεται ως επί το πλείστον, σε αρνητικά και άσχετα κριτήρια. Αυτό δεν λειτουργεί ως κίνητρο και δεν προσελκύει τους περισσότερο ικανούς μαθητές να φοιτήσουν σ’αυτά τα προγράμματα. Προτάσεις που πρέπει να ερευνηθούν είναι:
α. Η επανεξέταση των αναλυτικών προγραμμάτων που οδηγούν σε αυτές τις σπουδές και συγκεκριμένα μαθήματα.
β. Η εισαγωγή τεχνολογίας στα γενικά λύκεια.
γ. Η ποιότητα των μαθημάτων πληροφορικής και τεχνολογίας πρέπει να βελτιωθεί.
δ. Η καθοδήγηση ή προσανατολισμός και η πληροφόρηση των μαθητών γυμνασίου πρέπει να εστιάζεται στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές προοπτικές τεχνικο-επαγγελματικής εκπαίδευσης.
ε. Η δυνατότητα παροχής υπεύθυνων και εγγυημένων συμβουλών στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου για την εισαγωγή τους σε προγράμματα τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης πρέπει να μελετηθεί.
72. Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης σχεδιασμένα υπό την επίβλεψη του ΟΑΕΔ φαίνονται να ανταποκρίνονται επαρκώς στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και αναδεικνύουν τη συνεργασία μεταξύ των ανάλογων φορέων και συνεταίρων που σχετίζονται με την επαγγελματική κατάρτιση. Η προσπάθειά τους να οργανώθεί μια ενιαία προσέγγιση ανάμεσα στις εμπλεκόμενες κεντρικές διευθύνσεις, (π.χ. τα Υπουργεία Παιδείας και Εργασίας) καθώς και η προσπάθειά της παροχής ενός ολοκληρωμένου συστήματος για την επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να ενθαρρυνθεί.
Εκπαίδευση Ενηλίκων
73. Προς το παρόν δεν υπάρχει σαφής πολιτική στην εκπαίδευση ενηλίκων αν και, από πολλές απόψεις, αυτή είναι ένα πεδίο που θα μπορούσε να καλύψει τις μεγαλύτερες ανάγκες της χώρας. Πολλά άτομα που ήδη βρίσκονται στην αγορά εργασίας είχαν ολοκληρώσει τις φάσεις του εκπαιδευτικού συστήματος προτού αναφανούν οι νέες δυνατότητες και είναι πιθανόν τα εφόδιά τους να είναι περιορισμένα για να αντιμετωπίσουν τις ευκαιρίες και τα προβλήματα που οφείλονται στην ανάπτυξη νέων μορφών απασχόλησης και την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρώπη. Ούτε η γενική λυκειακή εκπαίδευση, ούτε τα πανεπιστήμια θέτουν ως στόχο τους να προετοιμάσουν τους μαθητές τους για απασχόληση και αυτοί που αναμένουν στη σειρά για την πρόσληψή τους στο δημόσιο θα μπορούσαν επίσης να ωφεληθούν από την προσφορά περιοδικής επανεκπαίδευσης. Τα προγράμματα ενός Ανοιχτού Πανεπιστημίου και άλλων μορφών εξ αποστάσεως διδασκαλίας θα συμβάλουν στην κάλυψη αυτών των κενών.
Ιδιωτικά σχολεία
74. Τα ιδιωτικά σχολεία ίσως προσελκύουν κάποιες από τις πιο απαιτητικές οικογένειες και εκτρέπουν την υποστήριξη και το ρεύμα προς τα δημόσια σχολεία. Εχουν όμως το πλεονέκτημα πως μπορούν να καινοτομούν και να παρέχουν, μετά το τέλος των μαθημάτων, φροντίδα που δεν παρέχει το δημόσιο σχολείο. Μέχρις ότου τα δημόσια σχολεία μπορούν να αντιμετωπίσουν το σύνολο των αιτημάτων που τους τίθεται, η ιδιωτική εκπαίδευση μπορεί τουλάχιστον να παρέχει παραδείγματα καλής πρακτικής, χρήσιμα στην άσκηση, επιμόρφωση και διαρκή κατάρτιση καθηγητών/δασκάλων.
Αλλαγές σε εθνικό επίπεδο
75. Η ελληνική εκπαίδευση χρειάζεται αποτελεσματική κεντρική καθοδήγηση, αλλά χρειάζονται αλλαγές επίσης στο ρόλο της κεντρικής διοίκησης που κρίνεται ευρέως, ως αυθαίρετη, υπαγορευτική και θολή στη λειτουργία της, καθώς και στερημένη ορθολογικών και διαφανών διαδικασιών σχεδιασμού. 76. Αμφότερες οι λειτουργίες της και η λειτουργικότητά της χρειάζονται επιτακτική ανάλυση και μεταρρύθμιση. Οι επικρίσεις κατά των Κεντρικών Υπηρεσιών περιλαμβάνουν:
-Έλλειψη σύνδεσης ανάμεσα στην πολιτική και στις δραστηριότητες των διαφόρων κεντρικών υπηρεσιών.
-Τα Υπουργεία των Οικονομικών, Εθνικής Οικονομίας, Εσωτερικών και Παιδείας εμπλέκονται το καθένα με διαφορετικές οικονομικές παροχές που ρέουν μέσω περιφερειών και κοινοτήτων με ασυνάρτητο τρόπο.
-Δεν υπάρχει ορθολογικός σχεδιασμός να συνδέει το ύψος των πόρων και τις κατανομές τους με υπολογισμό των οικονομικών αναγκών ή της κοινωνικής ζήτησης.
-Τα ιδρύματα είναι εμπλεγμένα σε στρεψόδικες γραφειοκρατικές διαδικασίες.
-Το σύστημα εξυπηρετεί απαρχαιωμένες συνταγματικές διατάξεις, που στηρίζονται από δικαστήρια τα οποία ενισχύουν την δύναμη του κράτους σε βάρος των ατομικών δικαιωμάτων ή των απόψεων των επαγγελματιών στην εκπαίδευση.
77. Ακόμη και αν δεχθούμε μια σχετική υπερβολή και μια αποδοχή των ατελειών των κεντρικών υπηρεσιών ως ένα άλλοθι για κάποια αδράνεια σε εργασιακά επίπεδα, απαιτείται, ωστόσο μια λεπτομερής ανάλυση του ρόλου και της λειτουργικότητας της κεντρικής εξουσίας. Οι επικριτές δεν απαιτούν την αποδυνάμωση του Υπουργείου αλλά επισημαίνουν την ανάγκη μετατροπής του σε μια κεντρική διοίκηση που ενεργεί αντανακλαστικά στις εθνικές ανάγκες και οδηγεί το σύστημα σε δημιουργικές εκπαιδευτικές πολιτικές και πρακτικές. Οι παρούσες λειτουργίες του πρέπει να είναι τόσο πληκτικές σε εκείνους που την εκτελούν, όσο και παρεμποδιστικές ως προς αυτούς που αφορούν.
78. Η κυβέρνηση έχει αρμοδιότητες ελέγχου και σχεδιασμού που είναι αναπόφευκτες αλλά εκτός αυτών, πρέπει επίσης να έχει και λειτουργίες και στόχους που υλοποιούνται μέσω διαπραγματεύσεων, προγραμματικών συμφωνιών και αρωγής που θα υποστηρίζει αντί να καθοδηγεί. Επιβάλλεται να λειτουργεί μέσω πολλών και διαφόρων ειδών μηχανισμών όπως: νόμοι, οικονομικές πιστώσεις, χάραξη πολιτικής και πειθώ.
79. Η αποκέντρωση και η απελευθέρωση απο κανονιστικά μέτρα δεν σημαίνουν ότι το σύστημα μπορεί να προχωρήσει χωρίς την λήψη κεντρικών αποφάσεων. Το πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής πολιτικής επιβάλλεται να είναι εθνικά προσδιορισμένο, εφόσον η παιδεία πρέπει να συμφωνεί με την οικονομική και κοινωνική πολιτική. Όμως, οι σωστές επιλογές, ως προς αυτή, γίνονται καλύτερα στο επίπεδο όπου η έμπειρη γνώμη συναντά τα προβλήματα της πράξης.
80. Οι δραστηριότητες, μπορούν να κατευθύνονται από έναν σχεδιασμό με γενικούς στόχους. Στόχος του Υπουργείου πρέπει να είναι η καθοδήγηση των τοπικών αρχών και των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δια μέσου ετησίων διαπραγματεύσεων, ή προγραμματικών συμφωνιών, κατά την διάρκεια των οποίων, όλες οι πλευρές δεσμεύονται να τηρήσουν τις αρχές όπως αυτές έχουν περιγραφεί στο σχεδιασμό εθνικής ανάπτυξης που έχει διαμορφώσει η Κυβέρνηση. Χρησιμοποιώντας την τακτική των διαπραγματεύσεων και προγραμματικών συμφωνιών στην εκπόνηση της πολιτικής και των στόχων, το Υπουργείο θα είναι σε θέση να ακροαστεί τις ανάγκες και να αποδεχθεί και αξιοποιήσει την κριτική για την εκπαιδευτική του πολιτική από τα ιδρύματα στα οποία στηρίζεται τόσο πολύ το μέλλον της Ελλάδας.
81. Το Υπουργείο είναι υπεύθυνο για τη στρατηγική καθοδήγηση του συστήματος, αλλά χρειάζεται προσωπικό Σχεδιασμού και Προγραμματισμού που θα είχε την δυνατότητα να αναλύει τις ανάγκες και να θέτει σε κίνηση μια διαδικασία πλήρους σχεδιασμού, που θα μπορούσε να διαφοροποιήσει τους τρόπους λειτουργίας του ίδιου του Υπουργείου με διάφορες μεθόδους. Θα μπορούσε ακόμα να αναθέσει στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας ένα μεγάλο μέρος του σχεδιασμού, με το απαραίτητο προσωπικό. Θα μπορούσε επίσης το Υπουργείο να χρησιμοποιεί έναν ανεξάρτητο και ξεχωριστό φορέα για παροχή συμβουλών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα ως προς τις μεθόδους αξιολόγησής τους, όπως έχουμε ήδη προτείνει- να ενθαρρύνει την ανάλυση της εκπαιδευτικής πολιτικής από εξωτερικά ινστιτούτα- να δημιουργήσει ένα περιεκτικό πρόγραμμα έρευνας- και τέλος να ενισχύσει αρκετά την δική του τράπεζα πληροφοριών. Το Υπουργείο θα ενίσχυε, με αυτούς τους τρόπους, το δικό του ικανό ρόλο.
82. Τέτοιου είδους προαναφερόμενες σχέσεις, στην καλύτερη περίπτωση, θα δοκιμασθούν και θα βελτιωθούν δια μέσου μιας διαδικασίας αμοιβαίας εκμάθησης και προσαρμογής. Οι διαδικασίες και στόχοι που θα προέκυπταν θα ήσαν οι εξής:
- η εκτίμηση των οικονομικών και κοινωνικών αναγκών για διάφορες μορφές εκπαίδευσης
- η διαπίστωση ως προς τους πόρους και τις θεσμικές δομές που είναι απαραίτητοι για την κάλυψη των αναγκών
- η διαδικασία διαπραγματεύσεων και διαμόρφωσης συμφωνιών με πολιτικούς και άλλους φορείς και παράγοντες που εκφράζουν τομείς συμφερόντων στον χώρο της παιδείας ώστε να υπάρξει ένα ορθολογικό σχέδιο για την υιοθέτηση κατάλληλων πολιτικών. Ένα καλά στελεχωμένο και πλήρως εξουσιοδοτημένο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας θα μπορούσε να παίξει ένα ρόλο ζωτικής σημασίας στην περίπτωση αυτή.
- κατανομή πόρων ώστε να επιτευχθεί με τον καλύτερο τρόπο μια πολιτική που θα βασίζεται σε μια ανάλυση των αναγκών.
- διασφάλιση ότι το εκπαιδευτικό σύστημα αξιολογείται με αυστηρά κριτήρια για την εξασφάλιση υπευθυνότητας και καινοτομίας.
Η στρατηγική αλλαγής
83. Η αλλαγή δεν είναι ποτέ εύκολο να επιτευχθεί συστηματικά επειδή η "αδράνεια είναι η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο". Αλλά ο καιρός είναι κατάλληλος για αλλαγή στην Ελλάδα, κανέναν δεν έχουμε συναντήσει που να μην είναι βέβαιος για την αναγκαιότητα της αλλαγής.
84. Τα συστατικά μιας στρατηγικής μεταρρυθμίσεων περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός ανάλογου ψυχολογικού κλίματος και κουλτούρας, τον εντοπισμό νέων στόχων και αντικειμενικών σκοπών την αλλαγή δομών και διαδικασιών, ακόμα και εκείνων που είναι κατοχυρωμένες σε νόμους, καθώς και τις δομές εξουσίας που εξαρτώνται από αυτές, την κατανομή πόρων για την υλοποίηση των νέων στόχων δίνοντας πάντα προσοχή στις απαιτήσεις διαφορετικών συμφερόντων που διατυπώνονται μέσω πολιτικών και άλλων διαύλων. Πραγματοποιώντας μια μεταρρύθμιση με έναν από αυτούς τους τρόπους συνήθως απαιτείται αλλαγή σ’ένα τουλάχιστον άλλο πεδίο. Διαπιστώσεις πρέπει να γίνουν για το εάν τέτοιες αλλαγές πρέπει να πραγματοποιηθούν κλιμακωτά ή αν μια επίδειξη αποφασιστικότητας, μέσω μιας ευρείας κλίμακας αλλαγών, πρέπει να αποφασισθεί. Αλλά αυτές πρέπει να γίνουν με σωστή προετοιμασία και μελέτη χωρίς οι διδάσκοντες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να εγκαταλείψουν το έργο που ήδη άρχισαν ως αποτέλεσμα των προγενέστερων μεταρρυθμίσεων. Αν είναι εφικτό η μεταρρύθμιση που θα επιχειρηθεί πρέπει να διασφαλίζει ότι όσο γίνεται λιγότεροι θα χάσουν ενώ σαφώς θα βγεί κερδισμένη η χώρα ολόκληρη. Ακόμη και αν τα πάντα δεν μπορούν να γίνουν αμέσως, είναι απαραίτητο να έχουμε ένα πλήρες σχεδιάγραμμα μεταρρυθμίσεων από την αρχή.
85. Μια στρατηγική για αλλαγή είναι απαραίτητη και πρέπει να περιλάβει:
- τη δημιουργία εμπείρων και καλά εξουσιοδοτημένων (task forces) ομάδων εργασίας για να αναλύσουν τα βασικά προβλήματα και τις ενδεχόμενες λύσεις όπως, ίσως συμπεριλήφθηκαν και στην αναφορά των εμπειρογνωμόνων.
- τη συμφωνία για τις αναλύσεις με τις κύριες ομάδες και συμφέροντα του εκπαιδευτικού συστήματος.
- την εγκαθίδρυση πειραματικών σχημάτων και προγραμμάτων πλήρους μεταβίβασης των κέντρων αποφάσεων στην ομάδα βάσης (σχολική μονάδα, πανεπιστήμιο, κλπ).
- τη μακροπρόθεσμη προσπάθεια για την αλλαγή του Συντάγματος όπου αυτό εμποδίζει τις απαιτούμενες αλλαγές.
- προβολή της αξίωσης για νέους πόρους, αποδεσμεύοντας παράλληλα και τους προηγούμενους χρηματικούς πόρους με την εκμηδένιση της σπατάλης για περιττούς διακανονισμούς και για πρόσβαση σε παροχές που δεν είναι απαραίτητα στους εκπαιδευτικούς σκοπούς
- εκμετάλλευση των ιδιωτικών πόρων επιτρέποντας ελεγχόμενο χρηματικό συμπλήρωμα των δημόσιων παροχών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και κινητοποιώντας την οικογενειακή υποστήριξη για τα δημόσια σχολεία.
86. Τα αποτελέσματα αυτών των αλλαγών θα ήταν ίσως:
α. Ένας νέος τύπος δημοκρατίας και ισότητας προωθώντας την εξατομίκευσή της, εντός των εθνικών και κοινωνικών στόχων.
β. Απαλλαγή από τις νομικές και τις γραφειοκρατικές διατάξεις, με στόχο τη δημιουργία πλαισίων ελέγχου και αυτονομίας βασισμένων σε αναλύσεις για τις λειτουργικές ανάγκες.
γ. Συγκεκριμένες ελευθερίες και ευθύνες των διδασκόντων και των μαθητών/φοιτητών σ’ ολόκληρο το σύστημα. Θα μπορούσαν να καταγραφούν ίσως καταστατικοί χάρτες που θα τις ενσωματώνουν.
δ. Μέσω αξιολόγησης η αυξανόμενη γνώση σχετικά με τα αποτελέσματα και τις διαδικασίες του εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτό μπορεί να εξασφαλίσει αφ’ ενός την υπευθυνότητα και αφ’ετέρου την επαγγελματική βελτίωση, ανάπτυξη και εξέλιξη μέσω της ανατροφοδότησης (feedback) των αποτελεσμάτων αυτών.
ε. Διαφανή σκεπτικά για τις κατανομές πόρων και τη λήψη αποφάσεων.
στ. Πλάθοντας έναν νέας αντίληψης επαγγελματισμό που έχει ως βασικό στόχο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών, φοιτητών και γονέων. Ο νέος επαγγελματισμός θα ενεργεί μέσα σε ένα πλαίσιο αυξημένων ελευθεριών με στόχο την ενδυνάμωση και εμψύχωση των βασικών πρωταγωνιστών της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
ζ. Έρευνα σε καίρια εκπαιδευτικά ζητήματα για την καταγραφή των τόσο αναγκαίων στοιχείων και της εποικοδομητικής κριτικής. Δεν υπάρχουν μελέτες της πορείας "συγκεκριμένων επιλεγμένων ομάδων μαθητών/σπουδαστών" (cohort studies) για να καταστήσουν δυνατές τις αξιόλογες βελτιώσεις που ενδείκνυνται σε κάποια χρονικά διαστήματα και τέτοιες μελέτες πρέπει να προβλεφθούν.
η. Ευρύτερη διασπορά της αλλαγής καθώς και πιλοτικών προγραμμάτων. Όπου είναι εφικτό οι αλλαγές θα πρέπει να πραγματοποιηθούν,περισσότερο με πείραμα παρά μέσω αλλαγών του νόμου.
θ. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν : τη θέσπιση καταβολής μικρών ποσών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και αναγνώριση και ρύθμιση της ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτά θα διασφαλίζουν την επιστροφή αρκετών φοιτητών που φοιτούν στο εξωτερικό.
87. Τα όργανα αλλαγής μπορούν να συμπεριλαμβάνουν:
α. στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας να δοθούν ουσιαστικές αρμοδιότητες για τη μελέτη σχεδίων και για τον απολογισμό των μεταρρυθμίσεων. Γι’ αυτούς τους σκοπούς θα χρειάζεται ένα αρμόδιο/ικανό επιτελείο από επαγγελματικό προσωπικό.
β. κέντρα αξιολόγησης και ένα αναδομημένο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τη βελτίωση των μεθόδων αξιολόγησης των μαθητών.
γ. ο καθορισμός των λειτουργιών ενός μεταρρυθμισμένου και αναζωογονημένου Υπουργείου, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με όρους που ενθαρρύνουν την αλλαγή και την ανάπτυξη. Εντός του Υπουργείου, ο Υπουργός θα βοηθείται από μια τακτική ομάδα εργασίας (task force) που θα αποσαφηνίζει και θα κατευθύνει το πρόγραμμα μεταρρύθμισης. Αυτή η ομάδα θα πρέπει να βρίσκεται υπό την εποπτεία της πολιτικής ηγεσίας αλλά παράλληλα θα πρέπει να έχει ένα πλήρες επιτελείο από τους απαραίτητους εμπειρογνώμονες και δεν θα πρέπει να θεωρείται ως πολιτικά εφήμερη ώστε να αντικαθίσταται με κάθε αλλαγή υπουργού.
Καταληκτική παράγραφος
88. Εκθέσαμε πλατιές και δραστικές διαπιστώσεις και προτάσεις, επειδή γνωρίζουμε ότι ο Υπουργός και οι άλλοι υπεύθυνοι για την εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα συμμερίζονται τη γνώμη μας ότι η ριζική αλλαγή είναι απαραίτητη. Δεν νομίζουμε ότι υπάρχουν αξεπέραστα προβλήματα στη δομή της ελληνικής εκπαίδευσης, αλλά υπάρχουν προβλήματα στη διάρθρωσή της και στην αξιοποίηση της ποιότητας που καλύπτεται από τις διάφορες μορφές της εκπαιδευτικής διοίκησης και απαιτήσεων αυτής. Επικροτούμε την αποφασιστικότητα για την αντιμετώπιση και τη βούληση για πράξη σε ό,τι αφορά τα εκπαιδευτικά θέματα. Τα ερωτήματα που τέθηκαν στην παράγραφο 5 αναμένουν απάντηση. Η ποιότητα των ανθρώπων και της κοινωνίας παραμένουν τα τελικά κριτήρια για την εκπαιδευτική δράση.


Κείμενο του 1995 που προέρχεται από τον Web Server του ΥΠΕΠΘ.